رووداوى خۆرگیران لە سەردەمى پێغەمبەردا (صلى الله علیە وسلم)، لەمڕۆدا بووە بە بەڵگەیەك بۆ راستگۆیی پێغەمبەر (صلى الله علیە وسلم) و حەقیقەتى پەیامەكەى، ئەگەر رێڕەوی رووداوەكە بە جۆرێكی تر بوایە، دەكرا ئەمڕۆ ببوایە بە بەڵگەیەك بۆ درۆزنی پێغەمبەری خوا و ئەفسانەبوونی پەیامەكەى.

رووداوى خۆرگیران لە سەردەمى پێغەمبەردا (صلى الله علیە وسلم) لە رۆژی مردنی ئیبراهیمی كوڕیدا بوو، (1) ئەم رووداوەش لە ساڵی دەی كۆچیدا روویدا، چونكە ئیبراهیم لە مانگى زیلحیججەی ساڵی هەشتی كۆچی لە دایك بوو (2)و نزیكەی هەژدە مانگ ژیا، (3)  خەڵكەكە وتیان ئەمە لەبەر مەرگی ئیبراهیم روویدا، (4) كاتێك خۆر گیرا، پێغەمبەر (صلى الله علیە وسلم) بە ترس و شڵەژانێكەوە هەستا و ترسی هەبوو رۆژی دوایی بێت، چوویە مزگەوت،(5) ئینجا لەوێ نوێژێكی دوورودرێژی كرد بۆ خەڵكەكە، پاشان كە لە نوێژەكە تەواو بوو، خۆرگیرانەكە تەواو بووبوو، پێغەمبەر (صلى الله علیە وسلم) وتارێكی پێشكەش كرد بۆ خەڵكەكەو پاش سوپاس و ستایشی پەرورەدگار، فەرمووی (إن الشمس والقمر آيتان من آيات الله، لا يخسفان لموت أحد ولا لحياته، فإذا رأيتم ذلك ، فادعوا الله، وكبروا وصلوا وتصدقوا)، (6)(خۆر و مانگ دوو ئایەت و بەڵگەن لە بەڵگەو نیشانەكانى خوا، لەبەر مەرگ و ژیانی هیچ كەسێك ناگیرێن، جا ئەگەر خۆرگیران یان مانگ گیرانتان بینی، لە خوا بپاڕێنەوەو تەكبیر بكەن و نوێژ بەجێ بگەیەنن و خێر و بەخشش بكەن).

لە گێڕانەوەیەكی تردا هاتووە (إن الشمس والقمر لا يكسفان لموت أحد ولا لحياته، ولكنهما من آيات الله، يخوف الله بهما عباده، فإذا رأيتم كسوفا، فاذكروا الله حتى ينجليا)، (7) (خۆر و مانگ بۆ مەرگ و ژیانى هیچ كەسێ ناگیرێن، بەڵكو ئەو دوانە دوو ئایەت و بەڵگەی خوان كە خواى گەورە بە خۆرگیران و مانگ گیران بەندەكانى خۆی دەترسێنێ، جا ئەگەر خۆرگیران یان مانگ گیرانتان بینی، یادى خوا بكەن هەتا خۆرگیران و مانگ گیرانەكە نامێنێ).

لەم دوو گێڕانەوەدا تێبینی دوو شت دەكەین:

یەكەم: كاتێك خۆر گیرا، پێغەمبەر (صلى الله علیە وسلم) بە ترس و شڵەژانێكەوە هەستا و ترسی هەبوو رۆژی دوایی بێت، چوویە مزگەوت,

دووەم: ئەو دوانە دوو ئایەت و بەڵگەی خوان كە خواى گەورە بە خۆرگیران و مانگ گیران بەندەكانى خۆی دەترسێنێ.

كاتێ خۆرگیران یان مانگ گیران روودەدات، حاڵەتە ئاساییەكانى سەر زەوی گۆڕانكارییان بەسەردا دێت، پلەی گەرما و پەستان و توندی با و تواناى ئۆزۆن بۆ گلدانەوەى تیشكی خۆر و تەنانەت ترشی ناو دەریا و دەیان حاڵەتی تر گۆڕانیان بەسەردا دێت، هەموو ئەو ئەگەرانەش بۆ روودانى رۆژی دوایی و تێكچوونى دنیا چاوەڕوانكراون، خوای گەورەش بە نیشاندانى ئەو حاڵەتانە، روودانى رۆژی دوایی و كۆتایی هاتنی دنیا وەبیر خەڵكی دێنێتەوە، بۆیە پێغەمبەر (صلى الله علیە وسلم) ئەو ترسەی هەبووە.

لەو سەروبەندەدا كە تازە پێغەمبەرێ دەركەوتووەو زانستی ئەو سەردەمەش هیچ پەیامێكی روونی پێ نەبووە بۆ خۆرگیران، لێكدانەوەى خەڵكەكە گونجاو بووە بۆ ئەوەی خەڵك شرۆڤەی ئەو رووداوە بكەن، دەیانوت ئەم خۆرگیرانە لەبەر خەفەتى پێغەمبەر (صلى الله علیە وسلم) و مەرگی كوڕەكەیەتی، ئاسمانیش وەك زەوى بەرگی ماتەمینی دەپۆشێ، خوایەك كە پێغەمبەرێكی هەڵبژاردووە، لەبەر خەم و پەژارەی پێغەمبەرەكەی، ئەم خۆرگیرانەی تووش كردوین، ئەمانەو سەدان لێكدانەوەى تر، چونكە پێشتر لە پێغەمبەرى خوایان (صلى الله علیە وسلم) بیستبوو كە بۆ مردنی سەعدى كوڕی موعاذ دەیفەرموو (عەرشی رەحمان بۆ مەرگی سەعدى كوڕی موعاذ لەریەوە)، (8) هاوەلآنیش پێیان وابوو ئەگەر عەرشی خوا بۆ مەرگی هاوەڵێك لەریبێتەوە، بۆ منداڵی پێغەمبەری خوا (صلى الله علیە وسلم) خۆرگیران ئەگەرێكی زۆر گونجاوە، بەتایبەت كە پێغەمبەری خوا (صلى الله علیە وسلم) ئەو هەمو وژنەی هەبووەو لە هەموویان تەنها كوڕێكی بۆ ماوەتەوە كە ئەكرا ئەو كوڕەی لە داهاتوودا شوێنی بگرێتەوەو درێژە بە پەیامەكەى بدات، كەچی ئەو تاقە كوڕەشی رۆیشت، بۆیە خواى گەورە ئەو رووداوەی لەبەر دڵی پێغەمبەر (صلى الله علیە وسلم) خولقاندووە، هەرچی بۆچوونی تریش هەبوون سەبارەت بە خۆرگیران، پێیان وابوو مەسەلەكە پەیوەندی هەیە بە رووداوەكانى سەرزەویەوە، بۆیە ئەم ئەگەرە جێی قبووڵی خەڵكی ئەو سەردەمە بوو، بۆ هەر كەسایەتی و كاریزمایەكی ئەو سەردەمەش وا باشتر بوو لەگەڵ ئەو دیدە تەقدیسیەی خەڵكدا هەڵبكات و هاوڕایان بێت، دەشكرا پێغەمبەر (صلى الله علیە وسلم) –ئەگەر پێغەمبەری خوا نەبوایە و بە فێڵ خەڵكی لە خشتە بردبا- ئەم دەرفەتەى بقۆستایەتەوە بۆ زیاتر لە خشتەبردنی خەڵك و سەرسامكردنیان بە خۆی، بیوتایە ببینن ئاسمانیش شایەتی راست من ئەدات و وا لەگەڵ خەمى من و مەرگی منداڵەكەمدا ماتەم ئەگێڕێت، دەی ئیتر باوەڕ بهێنن و ئەوە بەڵگەیەكی روون و ئاشكرام نیشان دان، جا ئەوە بۆ كوڕەكەم روویدا، ئەگەر بۆ خۆم بێت شتی زۆر گەورەتر رووئەدات، ئەگەر تووڕەم بكەن و باوەڕم پێ نەهێنن، زۆر شتی سەختترتان تووش دەكەم، بەمە دەكرا خەڵكێكی زیاتر لەو كاتەدا باوەڕی پێ بهێنن، بەلآم لەمڕۆدا ئێمە گیرۆدە ئەبووین، ئەگەر پێغەمبەر (صلى الله علیە وسلم) شتێكی واى بفەرموایە، ئەمڕۆ كێ ئەیتوانى پینەی شتێكی وا بكات؟ هەرچیمان بوتایە هەر بەسەر خۆماندا ئەشكایەوە، بەلآم پێغەمبەر (صلى الله علیە وسلم) لە بەرامبەردا ئەوە دەفەرموێت كە پێشتر باسمان كرد، ئەگەری ئەوەشیان بۆ دادەنێت كە چەند بارە ببێتەوە، نەوەك تەنها ئەگەری روودانەوەی خۆرگیران، بەڵكو روودانى مانگ گیرانیشیان بۆ باس دەكات، ئەرك و بەرپرسیارێتیشیان لە كاتى ئەو دوو رووداوەدا بۆ روون دەكاتەوەو دەیبەستێتەوە بە پەرستشی خوا و خێر و بەخشینەوە.

جا ئەگەر رۆژگارێ پێغەمبەر (صلى الله علیە وسلم) لاوازى زانست و كاڵفامی بیركردنەوەی ئەو سەردەمەی بۆ باوەڕپێهێنانى خەڵك نەقۆستبێتەوە، حەق نیە ئەمڕۆ ئەوانەشی كە باوەڕیان بە ئیسام نیە، هەڵوەستەیەك لەم رووداوە بكەن و راستگۆیی پێغەمبەری خوایان لەگەڵ پەیامى خوادا بۆ دەربكەوێت و باوەڕ بهێنن؟! بەڵكو پێغەمبەری خوا (صلى الله علیە وسلم) نەوەك واینەكرد، بەڵكو راستی مەسەلەكەى روونكردەوە بۆ هەموانء هەتا ئەمڕۆش موسڵمانان سەریان بەرزە بەو راستگۆییەی پێغەمبەر (صلى الله علیە وسلم) و دروستی پەیامەكەی.

......................... 

پەراوێزەكان:

[1] - متفق عليه.

[2] - الاستيعاب ج1 ص54، أسد الغابة ج1ص62.

[3] - أسد الغابة ج1ص63، الإصابة في تمييز الصحابة ج1ص172، الاستيعاب ج1 ص56.

[4] - متفق عليه.

[5] - رواه البخاري، الرقم 1025.

[6] - متفق عليه.

[7] - رواه مسلم.

[8] - متفق عليه.