هەڵەیەكی ئەمڕۆی ئێمەی موسڵمان ئەوەیە كە لە هەڵوێستی بەرگریداین، چاوەڕێ دەكەین هەتا هێرشمان بكرێتەسەر، ئینجا وەلآمیان بدەینەوە، لەكاتێكدا ئەوانەى بەرد دەگرنە ماڵمان، ماڵی خۆیان لە شووشەیە، هەڵە و كەموكورتی زۆریان هەیە و دەبوو نەیانوێرایە هیچ بڵێن، بەڵام بێدەنگی موسڵمانان ئەوانى رووقایم كردووە.

كتێبی پیرۆزی مەسیحیەكان بە هەردوو عەهدی قەدیم و عەهدی جەدیدیەوە، لە دیدی ئێمەی موسڵمانەوە بە هۆكاری جیاواز و لە سەردەمانی جیاجیادا دەستكاری كراون و وەك بنەڕەتی خۆیان نەماونەتەوە، ئێمەی موسڵمان بڕوامان وایە چ تەورات و چ ئینجیلیش دەستكاری كراون و بڕێ ناویان لە بەشەكانیان ناوە كە دەستكاریكەرەكان خۆیان دایانناون (إِنْ هِيَ إِلَّا أَسْمَاءٌ سَمَّيْتُمُوهَا أَنْتُمْ وَآَبَاؤُكُمْ مَا أَنْزَلَ اللَّهُ بِهَا مِنْ سُلْطَانٍ إِنْ يَتَّبِعُونَ إِلَّا الظَّنَّ وَمَا تَهْوَى الْأَنْفُسُ وَلَقَدْ جَاءَهُمْ مِنْ رَبِّهِمُ الْهُدَى) (النجم: ٢٣)، (ئەوانە هەرچەند ناوێكن خۆتان و باوانەكانتان ناوتان لێناون، و خواش هیچ بەڵگەیەكى بۆ پەرستنیان دانەبەزاندووە، ئەوانە هەر شوێنى گومان دەكەون، ئەگینا هیچ بەڵگەو نیشانەیەكیان بە دەستەوە نیە بۆ پەرستنیان لە كاتێكدا بە حەقیقەت لەلایەن پەروەردگاریانەوە رێنوێنیان بۆ هاتووە) وشەكانیان لە شوێنی خۆیاندا ئاڵوگۆڕ پێ كردون (مِنَ الَّذِينَ هَادُوا يُحَرِّفُونَ الْكَلِمَ عَنْ مَوَاضِعِهِ وَيَقُولُونَ سَمِعْنَا وَعَصَيْنَا وَاسْمَعْ غَيْرَ مُسْمَعٍ وَرَاعِنَا لَيًّا بِأَلْسِنَتِهِمْ وَطَعْنًا فِي الدِّينِ وَلَوْ أَنَّهُمْ قَالُوا سَمِعْنَا وَأَطَعْنَا وَاسْمَعْ وَانْظُرْنَا لَكَانَ خَيْرًا لَهُمْ وَأَقْوَمَ وَلَكِنْ لَعَنَهُمُ اللَّهُ بِكُفْرِهِمْ فَلَا يُؤْمِنُونَ إِلَّا قَلِيلًا) (النساء: ٤٦)، (ئەو دوژمنانەتان برێكیان لەو جوولەكانەن كە گوتارو فەرموودەی خوا لەجێی خۆی ئەگۆڕن و مەبەستەكانی هەڵ دەگێڕنەوە وە بەكینەو گاڵتەشەوە بەتۆ دەڵێن: بیستمان و گوێشمان نەدا!! دەسا تۆیش گوێ بگرە بۆمان، ئەی موحەممەد یاخوا قەتیش نەبیسیت، هەروەها لەكاتی قسەو وتووێژدا پێت دەڵێن: (راعنا) ئەم وشەیە لە زمانى عەرەبیدا بەواتاى مۆڵەتمان بدەو پەلەمان لێمەكە هاتووە، بەڵام لە زمانی خۆیاندا مەبەستیان پێى جنێوو سووكایەتیی كردنە بەپێغەمبەر لەبەر تانەوتەشەر دان و لاقرتیى بەدین كردن، خۆئەگەر لەباتی ئەوە گوتبایان: بیستمان و گوێڕایەلێین بۆت وقسەمان ببیسەو، مۆڵەتمان بدە تا تێدەگەین  دیارە ئەوە چاكترو راستتربوو بۆیان لاى خوا، بەڵام بەهۆی سپڵەیی و بێ باوەڕییانەوە خوا نەفرینی لێكردنء، لە ئەنجامیشدا كەمێكیان نەبێت باوەڕێكى ڕاست ناهێنن).

كەسانێ كە شیاوى پەیامى خوایی نەبوون و خۆیان كردووە بە سەرگەورەی خەڵكە ئاییندارەكە، لە پێناو پارە و سامانی دنیاییدا پەیامەكانیان فرۆشتون و دەستكارییان كردون (فَوَيْلٌ لِلَّذِينَ يَكْتُبُونَ الْكِتَابَ بِأَيْدِيهِمْ ثُمَّ يَقُولُونَ هَذَا مِنْ عِنْدِ اللَّهِ لِيَشْتَرُوا بِهِ ثَمَنًا قَلِيلًا فَوَيْلٌ لَهُمْ مِمَّا كَتَبَتْ أَيْدِيهِمْ وَوَيْلٌ لَهُمْ مِمَّا يَكْسِبُونَ) (البقرة: ٧٩)، (وەیل و سزاى سەخت ، بۆ ئەوانەیە كە بەدەستى خۆیان تەورات دەنووسنەوە  و پاشان دەڵێن: ئەمە لە لای خواوە هاتووە لەبەر ئەوە كە بەنرخ و بەهایەكى كەم بیفرۆشن و، كەمێك لە ماڵى دنیاى پێ بەدەست بێنن! دیسانەوە هاوارو سزاى سەخت بۆ ئەو دەست و قۆڵبڕانەى كە تەوراتیان گۆڕیى و بەدەستى خۆیان نووسییانەوە! هاوار لەوان چ كەسابەتێكی حەرام و دزێو بەدەست دەهێنن؟) بەڵام هێشتا بەشێك لە پەیامی خوا لەو كتێبانەد ماوەتەوە، واتە حەق و ناحەق تیایاندا تێكەڵ كراوە.

بەڵام قورئان لەو كاتەوەی دابەزیوە تا ئەمڕۆ پارێزراو بووەو وەك خۆی ماوەتەوەو هەتا رۆژی دواییش هەر وا دەبێت، چونكە خواى گەورە خۆی بەڵێنی پاراستنی داوە (إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّكْرَ وَإِنَّا لَهُ لَحَافِظُونَ) (الحجر: ٩)، هەروەها هیچ گومان و دوودڵیەكی لەسەر نیە (ﭓ ﭔ ﭕ  ﭖﭗ ﭘﭙ ﭚ  ﭛ ﭜ ) (البقرة: ٢)، قورئان كتێبی پیرۆزی ئێمەی موسڵمانە (وَهَذَا كِتَابٌ أَنْزَلْنَاهُ مُبَارَكٌ مُصَدِّقُ الَّذِي بَيْنَ يَدَيْهِ وَلِتُنْذِرَ أُمَّ الْقُرَى وَمَنْ حَوْلَهَا وَالَّذِينَ يُؤْمِنُونَ بِالْآَخِرَةِ يُؤْمِنُونَ بِهِ وَهُمْ عَلَى صَلَاتِهِمْ يُحَافِظُونَ) (الأنعام: ٩٢).

كتێبی پیرۆز لە (شەست و شەش) بەش پێكدێت، لاى ئەرسەدۆكس و كاسۆلیكەكان دەبێت بە (حەفتاو سێ) بەش، بە شێوەیەكی گشتی دەكرێت بە دوو بەشی سەرەكیەوە، عەهدی قەدیم و عەهدی جەدید، مەبەست بە عەهدی قەدیم ئەوەیە كە پێش پێغەمبەر عیسا دابەزیوە، ئەم بەشە لە (سی و نۆ) سیفر پێكدێت، جوولەكەكان پێی دەڵێن (تناخ) بەڵام مەسیحیەكان پێی دەڵێن عەهدی قەدیم، عەهدی جەدیدیش مەبەست پێی ئەوەیە كە دابەزیوە بۆ پێغەمبەر عیسا، ئەم بەشە لە (بیست و حەوت) سیفر پێكدێ، جوولەكەكان دانی پێدا نانێن و بڕوایان پێی نیە، واتە ئەو شتەی جوولەكەكان بەرامبەر بە پێغەمبەری مەسیحیەكان كردیان، مەسیحیەكان هەمان شتیان بەرامبەر بە پێغەمبەری ئیسلام نیشان دا، لە سیفرەكاندا چیرۆك و گێڕانەوەو شیعر و نەشید و تەنانەت خەویشی لەخۆگرتووە.

لەوانەیە ئەو گومانە بورووژێنرێت كە ئیسلامیش گرنگی بە خەو داوە، ئەمەش بەڵگەیەكە كە ئیسلامیش بەشێكە لە ئەفسانەى پەیامەكانى پێشوو، لە وەلآمدا دەڵێن: ئیسلام پێی وایە خەوی پێغەمبەران پەیوەندی هەبووە بە وەحیەوە، وەك خەوەكەی پێغەمبەر ئیبراهیم كە لە قورئاندا باسكراوە (فَلَمَّا بَلَغَ مَعَهُ السَّعْيَ قَالَ يَا بُنَيَّ إِنِّي أَرَى فِي الْمَنَامِ أَنِّي أَذْبَحُكَ فَانْظُرْ مَاذَا تَرَى قَالَ يَا أَبَتِ افْعَلْ مَا تُؤْمَرُ سَتَجِدُنِي إِنْ شَاءَ اللَّهُ مِنَ الصَّابِرِينَ ) (الصافات: ١٠٢) (جا كاتێ گەیشتە تەمەنى كارو تێكۆشان و رۆشتن لەگەڵ باوكیدا ئیبراهیم وتى: كوڕە چكۆلەكەم! بەراستیى من لە خەونمدا دیتم كە دەبێ تۆ سەربڕم جا بنواڕە چى دەبینى؟ ئیسماعیل وتى: بابە! هەر چیت پێ سپێرراوە بیكە، دەمبینى بەخواستى خوا لە خۆگرانم)، یان ئەو خەوانەی پێغەمبەری خوا كە لە فەرموودەكاندا باس كراون، چونكە خەو بەشێك بووە لە پێغەمبەرایەتی، وەك پێغەمبەر (صلى الله علیە وسلم) دەفەرموێت (رؤيا المؤمن جزء من ستة وأربعين جزءا من النبوة)،[1] (خەوی باوەڕدار بەشێكە لە چل و شەش بەشی پێغەمبەرایەتی).

بەڵام خەوی جگە لە پێغەمبەران تەنها موژدەبەخشی و دڵخۆشكردن و هۆشیاری دانێكەو زیاتر نیە، وەك لە فەرموودەی صەحیحدا هاتووە (لم يبق من النبوة إلا المبشرات) قالوا: وما المبشرات؟ قال: (الرؤيا الصالحة)،[2] (هیچ لە پێغەمبەرایەتی نەماوەتەوە جگە لە موبەشیرات و موژدەبەخشی، وتیان موبەشیرات و موژدەبەخشی چین؟ فەرمووی خەوی صالەح و چاك).

واتە لە ئیسلامدا جگە لە خەوی پێغەمبەر (صلى الله علیە وسلم) هیچ خەوێكی تر ناكرێتە بەڵگە بۆ هیچ حەلآڵ و حەرام و حوكمدانێك، تەنها حاڵەتی زۆر دەگمەن نەبێت لە سەردەمی پێغەمبەردا (صلى الله علیە وسلم) هەبووەو پێغەمبەر (صلى الله علیە وسلم) وەك حوكم دانى پێدا ناوە، وەك خەوبینینی دوو هاوەڵ بە بانگدانەوە، ئەگەرنا ئەگەر ئەمڕۆ هەزار موسڵمان پێكەوە خەوێ ببینن، یەك حوكمی لەسەر بنیاد نانرێت.

هەڵوێستی جوولەكە بەرامبەر بە پێغەمبەران هەڵوێستی نەشیاو و زبر بووە، (لَقَدْ أَخَذْنَا مِيثَاقَ بَنِي إِسْرَائِيلَ وَأَرْسَلْنَا إِلَيْهِمْ رُسُلًا كُلَّمَا جَاءَهُمْ رَسُولٌ بِمَا لَا تَهْوَى أَنْفُسُهُمْ فَرِيقًا كَذَّبُوا وَفَرِيقًا يَقْتُلُونَ) (المائدە: ٧٠) (بێگومان ئێمە پەیمانى بەهێزو پتەومان، لەنەوەى یەعقووب وەرگرت و گەلێ پەیامبەریشمان بۆناردن كەچى هەرجارەى یەكێ لەو پەیامبەرانە بە پێچەوانەى ئارەزووى ئەوان شتێكى بۆ هێنابان، ئیتر بەهۆى لاسارى خۆیانەوە، دەستەیەك لەپەیامبەرەكانیان بەدرۆزن دادەناو دەستەیەكیشیان هەر بەكوشتن شەهیدیان دەكردن)، لە قورئاندا وردەكاری رەفتار و بیركردنەوەو هەڵوێستی جوولەكە زۆر باسكراوەو پێویستی بە توێژینەوەیەكی تایبەت هەیە.

خەڵكێ لە چاوى ئەمڕۆوە سەیری سەردەمی پێغەمبەر (صلى الله علیە وسلم) دەكەن و زۆر لایان ئاساییە بوترێت ئەو هەموو سیفرە دەست پێغەمبەر (صلى الله علیە وسلم) كەوتووەو لەوانەوە زانیاری وەرگرتووەو ئیسلامى داڕشتۆتەوە، لە كاتێكدا پێغەمبەر (صلى الله علیە وسلم) هەم نەخوێندەوار بووە، هەم بەهۆی سەختی ژیانیەوە دەرفەتی خوێندنەوەی نەبووە، هەم خوێندنەوە باوى ناو كۆمەڵگە نەبووە، هەم كتێبەكانى ئایینەكانى تریش وا بە ئاسانی دەست نەدەكەوتن، دەستیش بكەوتنایە چەند پەڕەیەكیان دەست دەكەوت، ئەگەرنا بە كۆكراوەیی، لەبەردەستی خودی مەسیحیەكانیشدا نەبوو، خۆ وەك ئەمڕۆ نیە لە هاردێكدا هەزاران كتێب دابنێیت و بە كۆپی پەیستێ هەموویان لە شوێنێكەوە بگوازیتەوە بۆ شوێنێكی دی، جگە لەوەى نێوانى ئەو پێغەمبەرانە هەزاران ساڵ بووەو چەندین جار كتێبەكانیان تووشی پارچە پارچە بوون و سووتان و دەستكاری كردن و ون بوون و شاردنەوە بوون، ئاسان و كۆكراوە لەبەردەستدا نەبون، پاشان ئەگەر كۆكراوەش بوونایە، دەبوو بۆ گواستنەوەی چەند كاتی بویستایە، خۆ لاپەڕەكانى ئەمڕۆیان لەبەردەستدا نەبون، هەمووی لە پێستە و ئێسقان بوو، دەبوو بە باری چەند ولآخێ نەقڵ بكرایە، ئەمەش شتێ نەبوو لەبەرچاوى خەڵكەكە ون بێت، دەبوو هەر كەسێك باسی بكردایە و بیوتایە موحەممەد ئەم هەموو كتێبەی بۆ چیە لە ماڵەوە كۆیان دەكاتەوەو سەرقاڵە پێیانەوە، یان هیچ نا بەشێك لەو پێستەو نووسراوانە بمانایەتەوە.

هەروەها سیفرەكانى كتێبەكان تەنها لە یەك سەرچاوەو یەك سەردەمەوە نەبون هەتا بوترێت موحەممەد زانیاریەكانى لە فلآنە كەسەوە وەرگرتووە، بەڵكو هەریەكەو هی سەردەمێك بووەو دواتر كۆكراونەتەوە.

ئەو نووسینانە هەموویان لە یەك سەردەمدا كۆنەكرابوونەوەو بە كۆكراوەیی لەبەردەستدا بن، بەڵكو هەر ماوەیەك و یەكێك لەو نووسینانە لە شوێنێكی دووردەدەست دۆزراوەتەوەو بەرەبەرە كۆكراونەتەوە، ئەمڕۆژەش كە سەدەی بیست و یەكە، هەندێ دەستنووسی نوێ دەدۆزرێنەوە، واتە ئەمانە كتێبی ئاسان و بەردەست نەبون و لەناو خەڵكدا بە ئاسانى دەستاودەستیان پێ كرابێت.

مەسیحیەكان هەر لە سەرەتاوە تا چەند سەدەیەك لەژێر فشار و كوشتار و راوەدووناندا بوون، نموونەی ئەوەش وەك چۆن لە قورئانی پیرۆزدا باسی ئەصحابولكەهف كراوە، مەسیحیەكان نەوەك نەیاندەتوانی پەڕاوەكانیان بلآو بكەنەوە، بەڵكو نەشیاندەتوانى لە شوێنێكی دیاری ناو ماڵەكانیشیاندا دایانبنێن، دەبوو لەناو چاڵ و لە ژێرخان و ئەشكەوتەكاندا بە نهێنی پەڕاوەكانیان بشارنەوە، ئەمەش تانەیەك نیەو لە بارەی پیاوانى خواناسی پێشینەوە باسی بكەین، بەڵكو جێی شانازیمانن و ئێمە پێش مەسیحیەكان خۆمان بە شوێنكەوتەیان دەزانین، بەڵام ئەمە راستیەكە كە ئەوكات مەسیحیەكان نەیانتوانیوە كتێبەكانیان ئاشكرا بكەن، ئیتر چۆن ئەم پارچە پارچە نووسینانەی ناو ئینجیل كۆكرانەوەو یەكخران؟!

پاشان ئەو كتێبانەى پێشوو كە ئەمڕۆ لەبەردەستدان و دەوترێت ئەمانەی ئەمڕۆ هەمان ئەو نوسخانەى پێشینن، زمانی نووسینەكەیان لە زمانی قسەكردنی پێغەمبەرەكان جیاواز بووە، بۆ نموونە مووسا پێغەمبەر بە زمانى ئارامی قسەی كردووە، كەچی تەورات بە زمانى عیبریش هەبووە، بەڵام عیسا پێغەمبەر كە بە زمانى ئارامی قسەی كردووە، ئینجیل بە یۆنانی هەبووە، تا ئێستاش نوسخەی ئەصلی ئینجیل بە زمانى ئارامی بوونی نیە، واتە ئینجیل بەو زمانە نەنووسراوەتەوە كە پێغەمبەرەكەی هێناویەتی و دەریبڕیوە، بەڵكو نوسخە وەرگێراوەكەی بووە بە بنەڕەت و ئەساس، وەك ئەوە وایە تەفسیری سورەتی فاتیحە بە كوردی بدەیتە دەست كەسێك كە سورەتی فاتیحەی بە عەرەبی نەدیبێت و نەیخوێندبێتەوەو نەشیزانێت، داواى لێ بكەیت بیكاتەوە بە عەرەبی، هەرچەندە هەوڵ بدات هەرگیز ناتوانێت وەك خودی سوورەتی فاتیحە دایڕێژێتەوە.

ئینجیل بە زمانى عەرەبیش لە سەردەمی ئومەویدا هەبووە، واتە لەو سەردەمەدا تەرجومە كرایە سەر زمانی عەرەبی، ئەگەرنا لە سەردەمی پێش پێغەمبەر (صلى الله علیە وسلم) و سەردەمی پێغەمبەریشدا (صلى الله علیە وسلم) ئینجیل بە زمانى عەرەبی نەبووە، چونكە كەس پێویستی پێی نەبوو و زمانى عەرەبی لەوێ بلآو نەبووبوویەوە، ئەوانیش دانیان نەدەنا بە عەرەبەكاندا و بە ئوممی و نەخوێندەوار و دواكەوتە وەسفیان دەكردن و هیچ باكیان نەبوو بەوەی پەیامی مەسیحیەت لەوێیش بلآوبكەنەوە، بگرە خودی كتێبەكە بە كۆكراوەیی نەبوو و مەسیحیەكان یەكدەنگ بووبن لەسەری، هەتا وەربگێردرێتە سەر زمانی عەرەبی.

بەڵام ئەم حاڵەتە بۆ جوولەكەكان جیاواز بوو، لەبەرئەوەی جوولەكەكان لە یەسریب نیشتەجێ بوون و شارەزاییەكی باشی زمانى عەرەبییان هەبوو، بۆیە وەرگێڕانی كتێبەكەیان بۆ سەر زمانى عەرەبی هەم ئاسان بوو، هەم پێویست بوو، هەرچەندە ئایینەكەی ئەوان ئایینێكی موژدەبەری نەبوو.

دواجار دەڵێین: ئەگەر پێغەمبەری خوا (صلى الله علیە وسلم) لە كتێبی پێشینانەوە ئەم پەیامەی هەڵینجایەو ئیسلامى لێ دروست بكردایە، دەبوو سوپایەكى هەمەچەشنە بەردەستییان بكردایە، سوپایەك لە وەرگێڕە بەهێزەكانى سەردەم، سوپایەك لە نووسەران، سوپایەك لە ئەندامانى ئایینەكانى تر وەك مەسیحی و جوولەكەكان، بینا و دەزگایەكی گەورە بۆ كۆبوونەوەو ئەنجامدانی توێژینەوە، بوونی كتێبخانەیەكی گەورە كە هەموو كتێبەكانى پێشووی تێدا بێت، ئەمەو دەیان شتی تر، بەڵام ئەو كتێبانە لە مەككەشدا بوونیان نەبووە چ جای ئەوەی بە زمانى عەرەبی هەبن و لەبەردەستی خەڵكدا بووبن، ژمارەی ئەندامانى ئەو ئایینانەش هێندە كەم بون كە لە پەنجەی دەست تێپەڕ ناكەن.