لە قورئاندا ئەو بەسەرهاتانەی باسكراون، داتاشین و داڕشتنی كەسایەتیەكی چیرۆك خوان نەبون، بەڵكو باشترین بەسەرهات بون بۆ پەندو وانە نەوەك بۆ كات بەسەربردن (نَحْنُ نَقُصُّ عَلَيْكَ أَحْسَنَ الْقَصَصِ بِمَا أَوْحَيْنَا إِلَيْكَ هَذَا الْقُرْآَنَ وَإِنْ كُنْتَ مِنْ قَبْلِهِ لَمِنَ الْغَافِلِينَ) (یوسف: ٣)، (ئێمە لەگەلأ ئەم قورئانەدا كە بۆمان وەحیى و سروش كردییت هەواڵى گەلانى پێشوو بەجوانترین شێوەى داستان بۆت باسدەكەین كە بەڕاستیى تۆ بەر لەو قورئانە لەخەڵكانى بێ ئاگابوویت) ئەو بەسەرهاتانە هەڵبەستە و خورافاتێ نەبون بۆ كات بەسەربردن، چونكە بێباوەڕانی قوڕەیش وایاندەزانی ئەو بەسەرهاتانە بڕێ چیرۆك بون كە پێغەمبەری خوا لە چەند سەرچاوەیەكەوە دەستی كەوتون و ئێستا بۆ خەڵكیان باس دەكات، واتە لە روانگەی ئەم بێباوەڕە قوڕەیشیەوە ئەوەی پێغەمبەری خوا دەیگێڕایەوە هیچ نەبوو جگە لە ئەفسانەی پێشینان و ئەو بەسەرهاتانەى لای خەڵكانی تر و لە سەردەمانى پێشووەوە دەماودەم نەقڵ كراون، ئەمڕۆش نموونەی ئەو كەسانە زۆرن، بەلآم لە قورئاندا وەلآمی ئەو بڕوا و قەناعەتە دراوەتەوە، (لَقَدْ كَانَ فِي قَصَصِهِمْ عِبْرَةٌ لِأُولِي الْأَلْبَابِ مَا كَانَ حَدِيثًا يُفْتَرَى وَلَكِنْ تَصْدِيقَ الَّذِي بَيْنَ يَدَيْهِ وَتَفْصِيلَ كُلِّ شَيْءٍ وَهُدًى وَرَحْمَةً لِقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ) (یوسف: ١١١) (سوێند بەخوا لەداستان و سەرگوزەشتەى یوسف و براكانیدا، گەلێ عیبرەت و ئامۆژگاریى مەزن هەیە، بۆ خەڵكانى هۆشمەندو ژیر كە بیكەنە رێ نیشاندەرى خۆیان، بۆ دۆزینەوەى هەق و راستیى، دیارە كتێبێكی وەكو ئەم قورئانەش، هەرگیز ناشێ قسەوباسێكى هەڵبەستراو بێت، وەكو ئەوخوا نەناسانە وابیردەكەنەوە! بەڵكو تەصدیقە بۆكتێبە پێشووەكانى بەر لەخۆى و شیكەرەوەى هەموو شتێكیشە، بەتەواوى بەیانى حەلآڵ و حەرامى تێدایە و رێ نیشاندان و، رەحمەت و میهرەبانى خوایە بۆ خەڵكێ بیەوێ باوەڕ بهێنێ).
نەضری كوڕی حارث یەكێك بوو لە نەیارە سەرەسەختەكانی پێغەمبەر (صلى الله علیە وسلم) كە هەر هەنگاوێكی دەگرتەبەر لەپێناو ئازاردانی پێغەمبەری خوا (صلى الله علیە وسلم)، ئەم كەسایەتیە سەردانی حیرەی كرد و لەوێ چیرۆك و بەسەرهات و وتەی پاشایانی فارس و رۆستەم و ئەسفەندیاری وەرگرت، ئینجا كە لە مەككە پێغەمبەری خوا (صلى الله علیە وسلم) لە كۆڕێكدا باسی خوای دەكرد و بەسەرهاتی میللەتانى پێشووی باس دەكرد كە چۆن بەهۆی سەركەشییانەوە خوای گەورە سزای داون، دواى تەواوبوونی پێغەمبەر (صلى الله علیە وسلم) دەچوویە مەجلیسەكەو دەیوت ئەی گرۆی قوڕەیشیان، بەخوا من بەسەرهاتی لەو باشتر و خۆشترم پێیە، وەرن بۆ لاى خۆم من بەسەرهاتی لەو باشترتان بۆ دەگێڕمەوە، ئینجا هەرچی بەسەرهاتێكی پاشایانى فارسی بیستبوو بۆی دەگێڕانەوە، تەنانەت دەگەیشتە ئەو ئاستەی دەیوت خوا چی دابەزاندووە منیش چەشنی ئەوتان بۆ دێنم، ئەوەبوو ئایەتی لە بارەوە دابەزی (إِذَا تُتْلَى عَلَيْهِ آَيَاتُنَا قَالَ أَسَاطِيرُ الْأَوَّلِينَ ) (القلم: ١٥).[1]
قوڕەیشیەكان دڵخۆش بوون بەو قسانەى نەضر و بە سەرچاوەیەكی باشیان زانی بۆ گومان خستنە سەر پەیامەكەی پێغەمبەری خوا و وەفدێكیان لە دوو كەسایەتی پێكهێنا هەتا بچن بۆ لاى جوولەكەكانى مەدینە و لەوێ بڕێ زانیاری سەبارەت بە زانیاریەكانی نێو تەورات وەربگرن كە بتوانن پێغەمبەری خوای پێ بێدەنگ بكەن، وەفدەكەش پێكهاتبوو لە هەریەك لە نەضر و عوقبەی كوڕی ئەبی موعيط، كاتێك وەفدەكە لە مەككەوە گەیشتنە مەدینە، لەلایەن جوولەكەكانەوە پێشوازییان لێ كرا و ئەمانیش بە وردی بەسەرهاتی پێغەمبەری خوایان بۆ باسكرد و وتیان هاتوین راو بۆچوونی ئێوە وەربگرین سەبارەت بەم كابرایەی لەنێوماندا دەركەوتووەو ئەمە قسەو گوفتاریەتی، جوولەكەكانیش پێیان وتن سێ پرسیارتان پێ دەڵێین كە رۆیشتنەوە لێی بپرسن، ئەگەر وەلآمی ئەو سێ شتەی پێ بوو ئەوە پێغەمبەرێكی نێردراوی خوایە، ئەگەرنا كابرا درۆزنە و لە خۆیەوە قسە دروست ئەكات، ئەو پرسیارانەی جوولەكەكان دەیانخەنەڕوو بە چەشنێكن كە سەرەداوێكت پێ دەدەن، بۆ ئەوەی كەسەكە خۆی نەدزێتەوەو بڵێت پرسیارەكە روون نیە، پرسیاری یەكەمیان ئەوەیە: سەبارەت بە هەندێ گەنج پرسیاری لێ بكەن كە سەردەمانێكی زوو رۆیشتن، ئەوانە باسوخواسیان چۆن بوو و بە چی گەیشتن؟ چونكە ئەو گەنجانە بەسەرهاتێكی نامۆ و تایبەتییان هەبوو، هەروەها سەبارەت بە پیاوێكی گەڕۆك پرسیاری لێ بكەن كە ئەمسەر و ئەوسەری دنیا گەڕاوە، بزانن باس و بەسەرهاتی ئەو كەسە چیە، ئەگەر وەلآمی دروستی پێ دان ئەوە شوێنی بكەون، چونكە ئەوە پێغەمبەرە، بەلآم ئەگەر وەلآمی پێ نەبوو ئەوە كابرا راست ناكات و خۆتان بڕیاری چیتان دا و چیتان پێ خۆش بەرامبەری بیكەن، ئەوانیش گەڕانەوە مەككەو گرۆی قوڕەیشیانیان كۆكردنەوەو مزگێنییان پێدان، وتیان شتێكمان لەگەڵ خۆمان بۆ هێناونەتەوە كە كێشەی ئێوەو موحەممەد یەكلا دەكاتەوە، زاناكانی جوولەكە هەندێ پرسیاریان پێ داوین هەتا لە موحەممەدیان بكەین، ئەگەر وەلآمی پێ بوو ئەوە پێغەمبەرە، ئەگەرنا كابرا راست ناكات و لە خۆوە قسە دەكات، هەموان قەناعەتیان كرد بە گرنگی پرسیارەكان و بە چەكێكی بەهێز و یەكلاكەرەوەیان زانی، خێرا هاتن بۆ لاى پێغەمبەری خوا (صلى الله علیە وسلم) و مەجلیسێكی تاقیكردنەوەیان بۆ سازدا و پرسیارەكانیان لێكرد، ئەویش فەرمووی (أخبركم بما سألتم عنه غدا) (سبەینێ وەلآمی پرسیارەكانتان دەدەمەوە)، ئەوانیش رازی بوون و رۆیشتن، ماوەی پازنە شەو بەسەر مەسەلەكەدا تێپەڕی و پێغەمبەر (صلى الله علیە وسلم) لەو بارەوە هیچی بۆ دانەبەزی، خەڵكی مەككە وتیان خۆ موحەممەد بەڵێنی پێ دابووین پاش رۆژێك وەلآممان بۆ بهێنێتەوە، كەچی وا پانزە شەو تێپەڕ بووەو هیچ وەلآمێكی نەداینەوە، پێغەمبەر (صلى الله علیە وسلم) خەفەت دایگرت كەوەحی بۆ دانەدەبەزی و قسەو تانەی قوڕەیشیان لەسەر دڵی گران بوو، دواى ئەوە جیبریل هات بۆ لای و سوورەتی كەهفی بۆ دابەزاند، تیایدا گلەیی لە پێغەمبەری خوا (صلى الله علیە وسلم) كراوە كە بۆچی خەفەتی خواردووە بە قسەی ئەوان، ئینجا وەلآمی پرسیارەكانی تێدابوو كە بەسەرهاتی یارانی ئەشكەوت و زولقەرنەین بوو.[2]
گرنگی ئەو دوو بەسەرهاتە لەوەدایە كە كەسێك بیەوێت چیرۆك دروست بكات ئاسان دەتوانێت، بەلآم ئەگەر سەبارەت بە روداوێكی تایبەت پرسیاری لێ بكرێت خێرا وەلآمی لەبەردەستدا نیە و ناشتوانێت لە خۆیەوە هیچ بڵێت، چونكە ئەگەر نەیپێكێت خێرا راستگۆییەكەی دەكەوێتە ژێر پرسیارەوە، پاشان بەسەرهاتی یارانی ئەشكەوت سێ سەدە پاش پێغەمبەر عیسا بووە، واتە ئەو كەسانە جوولەكە نەبون و مەسیحی بون، بۆیە جوولەكەكان نەوەك دان بەو كەسانەدا نانێن، بەڵكو دان نانێن بە ئایینەكەشیاندا، بەم چەشنە لە روانگەی مێژووییەوە ماوەیەكی زۆر دوای نووسینەوەی تەورات رووداوەكە روویداوەو لە تەوراتدا هیچی لەبارەوە نەهاتووە، هەروەها لە ئینجیلیشدا باسی نەكراوە، چونكە نزیكەی سێ سەدە پاش پێغەمبەر عیسا بووە، بۆیە پرسیارێكە وەلآمەكەی لای زۆرینەی زۆری شوێنكەوتوانی ئایینەكانی تریش نیە و تەنها كەمینەیەك لە زانایانی جوولەكە دەیزانن كە حەز ناكەن كەس بەسەرهاتی ئەو كەسانە بزانێت، چونكە ئەمان لە بنەڕەتدا یارانی ئەشكەوت بە گومڕا و دەرچوو لە ئایینی راست دەزانن، هەروەها هیچ ئەگەرێ نامێنێتەوە بۆ كەشف بوونی كەمترین زانیاری ناو پرسیارەكە، چونكە بە بیری پێغەمبەری خوا و هیچ كەسێكی تردا نایەت جوولەكە سەبارەت بە بەسەرهاتێك پرسیار بكەن كە لە كتێبەكەی خۆیاندا هیچی لە بارەوە نەهاتووە، بۆیە ئەگەر پێغەمبەری خوا زانیاریەكانی لە تەورات و ئینجیلەوە وەرگرتبێت، ئەوە بۆ وەلآمی ئەم پرسیارەش دەچێتەوە بۆ ئەو سەرچاوانەو ئەگەریش وەلآمێكی دەست نەكەوێت هەر لەوێوە باس و بەسەرهاتێ دەتاشێ.
بەلآم خوای گەورە وردەكاری تەواوی بەسەرهاتەكە دەخاتەڕوو، بە نزیكەیی ژمارەی ئەو كەسانە چەند بووە؟ پەیامی ئەو كەسانە چی بووە؟ چەندێك لە ئەشكەوتدا ماونەتەوە؟ نەوەك تەنها بە رێكەوتى مانگی، بەڵكو بە رێكەوتی هەتاویش ماوەى مانەوەكەیان باس دەكات (وَلَبِثُوا فِي كَهْفِهِمْ ثَلَاثَ مِئَةٍ سِنِينَ وَازْدَادُوا تِسْعًا) (الكهف: ٢٥)، وردەكاری رووداوەكانی بێداربوونەوەیان باسكراوەو دواتر بە چی گەیشتون؟
هەندێ بەسەرهاتیش هەن كە لە كتێبەكانی پێشوودا شتێكیان لەبارەوە هاتووەو لە قورئانیشدا باسكراون، ئەمانە وەرگیراوی نێو كتێبەكانی پێشوو نین، بەڵكو بە وردی و بە تەواوەتی لە رێگەی وەحیەوە دابەزیون بۆ سەر پێغەمبەری خوا(صلى الله علیە وسلم)، نموونەی ئەوەش بەسەرهاتی پێغەمبەر یووسف كە لە قورئانی پیرۆزدا بە وردی باسكراوە.
لە كتێبەكانی پێشوودا باسی پێغەمبەر یووسف بە بەش بەش بڕێ زانیاری لەبارەوە هاتووە، بەلآم لە هیچ شوێنێكدا نیە هەموو زانیاریەكانی و ریزبەندی مێژوویی رووداوەكانی تێدا باس كرابێت و زانیاریەكانیش وەك زانیاریەكانى ناو قورئان نین، بەڵكو لە دەیان بابەتی ئەم چیرۆكەدا جیاوازی هەیە لە زانیاریەكانی قورئان و كتێبی پیرۆزدا، لێرەدا تەنها دوو نموونە دەخەینەڕوو:
یەكەم: لە كتێبی پیرۆزدا هاتووە:
(5وَحَلُمَ يُوسُفُ حُلْمًا وَأَخْبَرَ إِخْوَتَهُ، فَازْدَادُوا أَيْضًا بُغْضًا لَهُ. 6فَقَالَ لَهُمُ: «اسْمَعُوا هذَا الْحُلْمَ الَّذِي حَلُمْتُ: 7فَهَا نَحْنُ حَازِمُونَ حُزَمًا فِي الْحَقْلِ، وَإِذَا حُزْمَتِي قَامَتْ وَانْتَصَبَتْ، فَاحْتَاطَتْ حُزَمُكُمْ وَسَجَدَتْ لِحُزْمَتِي». 8فَقَالَ لَهُ إِخْوَتُهُ: «أَلَعَلَّكَ تَمْلِكُ عَلَيْنَا مُلْكًا أَمْ تَتَسَلَّطُ عَلَيْنَا تَسَلُّطًا؟» وَازْدَادُوا أَيْضًا بُغْضًا لَهُ مِنْ أَجْلِ أَحْلاَمِهِ وَمِنْ أَجْلِ كَلاَمِهِ. 9ثُمَّ حَلُمَ أَيْضًا حُلْمًا آخَرَ وَقَصَّهُ عَلَى إِخْوَتِهِ، فَقَالَ: «إِنِّي قَدْ حَلُمْتُ؟ حُلْمًا أَيْضًا، وَإِذَا الشَّمْسُ وَالْقَمَرُ وَأَحَدَ عَشَرَ كَوْكَبًا سَاجِدَةٌ لِي». 10وَقَصَّهُ عَلَى أَبِيهِ وَعَلَى إِخْوَتِهِ، فَانْتَهَرَهُ أَبُوهُ وَقَالَ لَهُ: «مَا هذَا الْحُلْمُ الَّذِي حَلُمْتَ؟ هَلْ نَأْتِي أَنَا وَأُمُّكَ وَإِخْوَتُكَ لِنَسْجُدَ لَكَ إِلَى الأَرْضِ؟» 11فَحَسَدَهُ إِخْوَتُهُ، وَأَمَّا أَبُوهُ فَحَفِظَ الأَمْرَ)[3]
( 5- یوسف خەونێكی بینی و بۆ براكانی گێڕایەوە، ئیتر زیاتر ڕقیان لێی بووەوە، 6- پێی گوتن: «گوێ لەم خەونە بگرن كە بینیومە، 7- لە خەونەكەم لەناو كێڵگە خەریكی مەلو بووین، لەناكاو مەلوەكەی من ڕاست بووەوە و وەستا، مەلوەكانی ئێوەش دەوریان دا و كڕنۆشیان بۆ برد.» 8- براكانی پێیان گوت: «ئایا حەز دەكەیت ببیتە پاشامان؟ ئایا فەرمانڕەوایەتیمان دەكەیت؟» ئیتر زیاتر ڕقیان لێ بووەوە، لەبەر خەونەكانی و لەبەر قسەكانی، 9- ئینجا خەونێكی دیكەی بینی و بۆ براكانی گێڕایەوە، گوتی: «گوێ بگرن، خەونێكی دیكەم بینیوە، بینیم خۆر و مانگ و یازدە ئەستێرە كڕنۆشیان بۆم بردووە.» 10- كە ئەمەی بۆ باوكی و براكانی گێڕایەوە، باوكی سەرزەنشتی كرد و پێی گوت: «ئەمە چ خەونێكە كە تۆ بینیوتە؟ ئایا من و دایكت و براكانت بێین و كڕنۆشت بۆ ببەین؟» 11- براكانیشی بەغیلییان پێ برد، بەڵام باوكی ئەم شتەی لە دڵی خۆیدا هێشتەوە.)
لێرەدا یووسف پێغەمبەر دوو خەوی بینیوە، هەردوو خەوەكەشی بۆ براكانی گێڕاوەتەوە، باوكی لەسەر خەوەكەی سەركۆنەی دەكات.
بەلآم لە قورئانی پیرۆزدا: تەنها یەك خەوی پێغەمبەر یووسف باسكراوە، باوكیشی هیچ سەركۆنەی نەكردووە لەسەر خەوەكەی، بەڵكو داوای لێكردووە نەیگێڕێتەوە بۆ براكانی، پێغەمبەر یووسفیش لە قسەی باوكی دەرنەچووە.
دووەم: لە كتێبی پیرۆزدا هاتووە:
(فَالآنَ لِيَنْظُرْ فِرْعَوْنُ رَجُلاً بَصِيرًا وَحَكِيمًا وَيَجْعَلْهُ عَلَى أَرْضِ مِصْرَ .... 37فَحَسُنَ الْكَلاَمُ فِي عَيْنَيْ فِرْعَوْنَ وَفِي عُيُونِ جَمِيعِ عَبِيدِهِ. 38فَقَالَ فِرْعَوْنُ لِعَبِيدِهِ: «هَلْ نَجِدُ مِثْلَ هذَا رَجُلاً فِيهِ رُوحُ اللهِ؟» 39ثُمَّ قَالَ فِرْعَوْنُ لِيُوسُفَ: «بَعْدَ مَا أَعْلَمَكَ اللهُ كُلَّ هذَا، لَيْسَ بَصِيرٌ وَحَكِيمٌ مِثْلَكَ. 40أَنْتَ تَكُونُ عَلَى بَيْتِي، وَعَلَى فَمِكَ يُقَبِّلُ جَمِيعُ شَعْبِي إِلاَّ إِنَّ الْكُرْسِيَّ أَكُونُ فِيهِ أَعْظَمَ مِنْكَ).[4]
(ئێستاش با فیرعەون پیاوێكی وردبین و دانا ببینێت و لەسەر خاكی میسر داینێت ... ئەم قسانە لەبەرچاوی فیرعەون باش بوو، هەروەها لەبەرچاوی هەموو دەستوپێوەندەكەی، 38- فیرعەون بە دەستوپێوەندەكەی گوت: «ئایا كەسێكی وەك ئەم پیاوەمان دەست دەكەوێت كە ڕۆحی خودای تێدابێت؟» 39- ئینجا فیرعەون بە یوسفی گوت: «لەدوای ئەوەی خودا هەموو ئەمانەی بۆت ئاشكرا كرد، ئیتر كوا لە تۆ وردبینتر و داناتر،40- تۆ لەسەر ماڵەكەی من دەبیت، هەموو گەلەكەشم لە دەمی تۆوە ڕاسپاردە وەردەگرن، تەنها لە تەختی پاشایەتی لە تۆ گەورەتر دەبم.» یوسف وەك لێپرسراو)
واتە پێغەمبەر یووسف پێشنیاری كردووە كەسێكی ژیر و بەرچاوڕوون بكرێتەبەرپرس و باسی خۆی نەكردووە، بەڵكو فیرعەون پێشنیاری كردووە یووسف پێغەمبەر ئەو پۆستە وەربگرێت، هەروەها پێی راگەیاندووە كە نابێت دەسەلآتی بگاتە ئاستی دەسەڵاتی فیرعەون.
لە قورئانى پیرۆزدا هاتووە (قَالَ اجْعَلْنِي عَلَى خَزَائِنِ الْأَرْضِ إِنِّي حَفِيظٌ عَلِيمٌ) (يوسف: ٥٥).
لێرەدا پێغەمبەر یووسف پێشنیار دەكات خۆی بكرێت بە بەرپرس لەبەرئەوەی دڵنیایە لە ئەمینی و دانایی خۆی.
جا ئەگەر پێغەمبەری خوا (صلى الله علیە وسلم) ئەو زانیاریانەی لەو كتێبانەوە وەربگرتایە، دەبوو بۆ ئەوەی ترسی نەبێت لە هەڵە و نادروستی زانیاریەكانی، بە تەواوەتى شوێن پێی ئەو زانیاریانە هەڵگرێت یان هیچ نەبێت شتێك نەڵێت لەگەڵ زانیاریەكانی ئەوێدا نەگونجێت، جگە لەوەی ئەو كاتە نە كتێبی پیرۆز بە كۆكراوەیی لەبەردەستدا هەبووە، نە بە زمانى عەرەبی هەبووە، نە پێغەمبەری خوا (صلى الله علیە وسلم) خوێندەواری هەبووە، نە كتێبخانەی هەبووە، نە كەسێكیش هەبووە ئەو زانیاریانەی پێ دابێت وەك پێشتر باسمان لێوە كردووە، بەڵكو پێغەمبەر (صلى الله علیە وسلم) نە لەو سەردەمانەدا بووەو نە زانیاریشی لە بارەی ئەو سەردەمانەوە زانیوە ئەگەر وەحی خوایی نەبوایە (ذَلِكَ مِنْ أَنْبَاءِ الْغَيْبِ نُوحِيهِ إِلَيْكَ وَمَا كُنْتَ لَدَيْهِمْ إِذْ يُلْقُونَ أَقْلَامَهُمْ أَيُّهُمْ يَكْفُلُ مَرْيَمَ وَمَا كُنْتَ لَدَيْهِمْ إِذْ يَخْتَصِمُونَ) (آل عمران: ٤٤) (ئەو باسەى" مەریەم و زەكەریایە" لەو هەواڵە شاراوەو نادیارەیە كە تۆ ئاگات لێنەبوو ئێمە بە وەحى پێت رادەگەیەنین" ئەگینا هەرگیز تۆ نەتئەزانى" ئەوكاتەیش ئەوان قەڵەمەكانیان دەهاویشتە" ناو دەریاى ئوردونەوە" هەتا بزانن كامیان سەرپەرستی و چاودێرى مەریەمى بۆدەبێت، تۆ لەلایاندا نەبوویت، وە ئەوكاتەش كە دەمەقاڵىَ و هەرایشیان بوو لەلایان نەبوویت).
زۆرانبازی پێغەمبەر یەعقووب لەگەڵ خوادا:
(24فَبَقِيَ يَعْقُوبُ وَحْدَهُ، وَصَارَعَهُ إِنْسَانٌ حَتَّى طُلُوعِ الْفَجْرِ. 25وَلَمَّا رَأَى أَنَّهُ لاَ يَقْدِرُ عَلَيْهِ، ضَرَبَ حُقَّ فَخْذِهِ، فَانْخَلَعَ حُقُّ فَخْذِ يَعْقُوبَ فِي مُصَارَعَتِهِ مَعَهُ. 26وَقَالَ: «أَطْلِقْنِي، لأَنَّهُ قَدْ طَلَعَ الْفَجْرُ». فَقَالَ: «لاَ أُطْلِقُكَ إِنْ لَمْ تُبَارِكْنِي». 27فَقَالَ لَهُ: «مَا اسْمُكَ؟» فَقَالَ: «يَعْقُوبُ». 28فَقَالَ: «لاَ يُدْعَى اسْمُكَ فِي مَا بَعْدُ يَعْقُوبَ بَلْ إِسْرَائِيلَ، لأَنَّكَ جَاهَدْتَ مَعَ اللهِ وَالنَّاسِ وَقَدَرْتَ». 29وَسَأَلَ يَعْقُوبُ وَقَالَ: «أَخْبِرْنِي بِاسْمِكَ». فَقَالَ: «لِمَاذَا تَسْأَلُ عَنِ اسْمِي؟» وَبَارَكَهُ هُنَاكَ. 30فَدَعَا يَعْقُوبُ اسْمَ الْمَكَانِ «فَنِيئِيلَ» قَائِلاً: «لأَنِّي نَظَرْتُ اللهَ وَجْهًا لِوَجْهٍ، وَنُجِّيَتْ نَفْسِي).[5]
(24ئیتر یاقوب هەر خۆی مایەوە، پیاوێكیش دەركەوت، هەتا بەرەبەیان زۆرانبازی لەگەڵی كرد 25كە بینی دەرەقەتی نایەت، لەلای سەرەوەی ئێسكی ڕانی دا و ڕانی یاقوب لە زۆرانبازیەكەدا لەجێ چوو 26 ئینجا فەرمووی: «بەرمدە، وا بەرەبەیان دەركەوت.» بەڵام یاقوب گوتی: «ئەگەر بەرەكەتدارم نەكەیت بەرت نادەم.» 27 پیاوەكە لێی پرسی: «ناوت چییە؟» یاقوب وەڵامی دایەوە: «یاقوب.» 28 ئینجا پیاوەكە پێی فەرموو: «لەمەودوا ئیتر ناوت بە یاقوب ناهێنرێت، بەڵكو بە ئیسرائیل ، چونكە لەگەڵ خودا و پیاوان تێكۆشاویت و سەركەوتوویت.» 29 یاقوبیش پێی گوت: «تكایە، ناوی خۆتم پێ بڵێ.» بەڵام ئەو فەرمووی: «بۆچی پرسیار لە ناوم دەكەیت؟» ئیتر لەوێ بەرەكەتداری كرد 30 ئیتر یاقوب ناوی لەو شوێنە نا پەنیێل، گوتی: «چونكە ڕوو بە ڕوو خودام بینی و گیانیشم دەرباز بوو.»)
بەلآم دیدی ئیسلام بۆ هەڵوێستی پێغەمبەران بەرامبەر بە پەروەردگار بەو چەشنەیە كاتێك پێغەمبەر (صلى الله علیە وسلم) لە گائیف لەسەر پێغەمبەرایەتیەكەی بەردباران كرا، پێغەمبەر (صلى الله علیە وسلم) ئەم نزایەی كرد (اللهم إليك أشكو ضعف قوتي، وقلة حيلتي، وهواني على الناس أرحم الراحمين، أنت أرحم الراحمين، إلى من تكلني؟ إلى عدو يتجهمني، أم إلى قريب ملكته أمري، إن لم تكن غضبانا علي فلا أبالي، إن عافيتك أوسع لي، أعوذ بنور وجهك الذي أشرقت له الظلمات، وصلح عليه أمر الدنيا والآخرة أن تنزل بي غضبك، أو تحل علي سخطك، لك العتبى حتى ترضى، لا قوة إلا بك).[6]
خیانەتی كوڕێك بەرامبەر بە باوكە پێغەمبەرەكەی:
(22وَحَدَثَ إِذْ كَانَ إِسْرَائِيلُ سَاكِنًا فِي تِلْكَ الأَرْضِ، أَنَّ رَأُوبَيْنَ ذَهَبَ وَاضْطَجَعَ مَعَ بِلْهَةَ سُرِّيَّةِ أَبِيهِ، وَسَمِعَ إِسْرَائِيلُ.)[7]
(كاتێك ئیسرائیل لەو ناوچەیەدا دەژیا، ڕەئوبێن چوو لەگەڵ بیلهەی كەنیزەی باوكی نوست. ئەمەش بەرگوێی ئیسرائیل كەوتەوە، یاقوب دوازدە كوڕی هەبوو)
واتە كوڕێك دەچێت لەگەڵ زڕدایكی خۆیدا سەرجێی دەكات، ئەمە ئەو نموونەیە كە لە كۆمەڵگەی كوردەواریدا كەس رووی نایەت بە خەیاڵیش بیری لێ بكاتەوە، كەچی دراوەتەوە پاڵ كوڕ و خێزانی پێغەمبەرێكی خوا و ئەو پێغەمبەرە نەیتوانیوە ئاگاى لە ژنەكەى و كوڕەكەی بێت!! بەراستی حەقە ئەو چیرۆكانە بۆ كەسانی خوار هەژدە ساڵ خوێندنەوەیان قەدەغە بكرێت.
خەزوورێك لەگەڵ بووكەكەی خۆیدا زینا دەكات:
(12وَلَمَّا طَالَ الزَّمَانُ مَاتَتِ ابْنَةُ شُوعٍ امْرَأَةُ يَهُوذَا. ثُمَّ تَعَزَّى يَهُوذَا فَصَعِدَ إِلَى جُزَّازِ غَنَمِهِ إِلَى تِمْنَةَ، هُوَ وَحِيرَةُ صَاحِبُهُ الْعَدُلاَّمِيُّ. 13فَأُخْبِرَتْ ثَامَارُ وَقِيلَ لَهَا: «هُوَذَا حَمُوكِ صَاعِدٌ إِلَى تِمْنَةَ لِيَجُزَّ غَنَمَهُ». 14فَخَلَعَتْ عَنْهَا ثِيَابَ تَرَمُّلِهَا، وَتَغَطَّتْ بِبُرْقُعٍ وَتَلَفَّفَتْ، وَجَلَسَتْ فِي مَدْخَلِ عَيْنَايِمَ الَّتِي عَلَى طَرِيقِ تِمْنَةَ، لأَنَّهَا رَأَتْ أَنَّ شِيلَةَ قَدْ كَبُرَ وَهِيَ لَمْ تُعْطَ لَهُ زَوْجَةً. 15فَنَظَرَهَا يَهُوذَا وَحَسِبَهَا زَانِيَةً، لأَنَّهَا كَانَتْ قَدْ غَطَّتْ وَجْهَهَا. 16فَمَالَ إِلَيْهَا عَلَى الطَّرِيقِ وَقَالَ: «هَاتِي أَدْخُلْ عَلَيْكِ». لأَنَّهُ لَمْ يَعْلَمْ أَنَّهَا كَنَّتُهُ. فَقَالَتْ: «مَاذَا تُعْطِينِي لِكَيْ تَدْخُلَ عَلَيَّ؟» 17فَقَالَ: «إِنِّي أُرْسِلُ جَدْيَ مِعْزَى مِنَ الْغَنَمِ». فَقَالَتْ: «هَلْ تُعْطِينِي رَهْنًا حَتَّى تُرْسِلَهُ؟». 18فَقَالَ: «مَا الرَّهْنُ الَّذِي أُعْطِيكِ؟» فَقَالَتْ: «خَاتِمُكَ وَعِصَابَتُكَ وَعَصَاكَ الَّتِي فِي يَدِكَ». فَأَعْطَاهَا وَدَخَلَ عَلَيْهَا، فَحَبِلَتْ مِنْهُ. 19ثُمَّ قَامَتْ وَمَضَتْ وَخَلَعَتْ عَنْهَا بُرْقُعَهَا وَلَبِسَتْ ثِيَابَ تَرَمُّلِهَا.20فَأَرْسَلَ يَهُوذَا جَدْيَ الْمِعْزَى بِيَدِ صَاحِبِهِ الْعَدُلاَّمِيِّ لِيَأْخُذَ الرَّهْنَ مِنْ يَدِ الْمَرْأَةِ، فَلَمْ يَجِدْهَا. 21فَسَأَلَ أَهْلَ مَكَانِهَا قَائِلاً: «أَيْنَ الزَّانِيَةُ الَّتِي كَانَتْ فِي عَيْنَايِمَ عَلَى الطَّرِيقِ؟» فَقَالُوا: «لَمْ تَكُنْ ههُنَا زَانِيَةٌ». 22فَرَجَعَ إِلَى يَهُوذَا وَقَالَ: «لَمْ أَجِدْهَا. وَأَهْلُ الْمَكَانِ أَيْضًا قَالُوا: لَمْ تَكُنْ ههُنَا زَانِيَةٌ». 23فَقَالَ يَهُوذَا: «لِتَأْخُذْ لِنَفْسِهَا، لِئَلاَّ نَصِيرَ إِهَانَةً. إِنِّي قَدْ أَرْسَلْتُ هذَا الْجَدْيَ وَأَنْتَ لَمْ تَجِدْهَا» 24وَلَمَّا كَانَ نَحْوُ ثَلاَثَةِ أَشْهُرٍ، أُخْبِرَ يَهُوذَا وَقِيلَ لَهُ: «قَدْ زَنَتْ ثَامَارُ كَنَّتُكَ، وَهَا هِيَ حُبْلَى أَيْضًا مِنَ الزِّنَا». فَقَالَ يَهُوذَا: «أَخْرِجُوهَا فَتُحْرَقَ». 25أَمَّا هِيَ فَلَمَّا أُخْرِجَتْ أَرْسَلَتْ إِلَى حَمِيهَا قَائِلَةً: «مِنَ الرَّجُلِ الَّذِي هذِهِ لَهُ أَنَا حُبْلَى!» وَقَالَتْ: «حَقِّقْ لِمَنِ الْخَاتِمُ وَالْعِصَابَةُ وَالْعَصَا هذِهِ». 26فَتَحَقَّقَهَا يَهُوذَا وَقَالَ: «هِيَ أَبَرُّ مِنِّي، لأَنِّي لَمْ أُعْطِهَا لِشِيلَةَ ابْنِي». فَلَمْ يَعُدْ يَعْرِفُهَا أَيْضًا. 27وَفِي وَقْتِ وِلاَدَتِهَا إِذَا فِي بَطْنِهَا تَوْأَمَانِ. 28وَكَانَ فِي وِلاَدَتِهَا أَنَّ أَحَدَهُمَا أَخْرَجَ يَدًا فَأَخَذَتِ الْقَابِلَةُ وَرَبَطَتْ عَلَى يَدِهِ قِرْمِزًا، قَائِلَةً: «هذَا خَرَجَ أَوَّلاً». 29وَلكِنْ حِينَ رَدَّ يَدَهُ، إِذَا أَخُوهُ قَدْ خَرَجَ. فَقَالَتْ: «لِمَاذَا اقْتَحَمْتَ؟ عَلَيْكَ اقْتِحَامٌ!». فَدُعِيَ اسْمُهُ «فَارِصَ». 30وَبَعْدَ ذلِكَ خَرَجَ أَخُوهُ الَّذِي عَلَى يَدِهِ الْقِرْمِزُ. فَدُعِيَ اسْمُهُ «زَارَحَ).[8]
(12دوای ماوەیەكی زۆر كچەكەی شوەع كە ژنی یەهودا بوو مرد. دوای ئەوەی دڵنەوایی بووە، یەهودا لەگەڵ حیرەی عەدولامی چوو بۆ تیمنا، بۆ لای ئەوانەی خوری مەڕەكانیان بۆ دەبڕییەوە.
13كاتێك بە تاماریان ڕاگەیاند: «وا خەزوورت هاتووە بۆ تیمنا، بۆ بڕینەوەی خوری مەڕەكانی،»
14ئەویش جلوبەرگی بێوەژنی داكەند و بە ڕووپۆش خۆی داپۆشی و خۆی پێچایەوە، لەبەر دەروازەی عێینەیم دانیشت، كە لەسەر ڕێگای تیمنایە، چونكە سەیری كرد وا شالەح گەورەش بووە، كەچی ئەمیان نەدایێ ببێتە ژنی.
15كە یەهودا بینی وایزانی ئافرەتی لەشفرۆشییە، چونكە ڕووی خۆی داپۆشی بوو.
16ئیتر لەسەر ڕێگاكە لایدا بەلای ئەودا و پێی گوت: «وەرە با لەگەڵت بنووم،» چونكە نەیزانی ئەوە بووكەكەیەتی. ئەویش پێی گوت: «چیم پێدەدەیت بۆ ئەوەی لەگەڵم بنوویت؟»
17ئەویش گوتی: «لە ماڵاتەكەم گیسكێكت بۆ دەنێرم.» ئەمیش گوتی: «ئەی شتێكم وەك بارمتە دەدەیتێ هەتا دەینێریت؟»
18ئەویش گوتی: «چ بارمتەیەكت بدەمێ؟» ئەمیش گوتی: «مۆر و قەیتان و گۆچانەكەی دەستت.» ئەویش ئەمانەی دایێ و لەگەڵی نوست، ئیتر سكی لێی پڕبوو.
19ئینجا هەستا و ڕۆیشت، ڕووپۆشەكەی لە خۆی كردەوە و جلوبەرگی بێوەژنی لەبەركردەوە.
20هەر لەو ماوەیەدا یەهودا گیسكەكەی بە هاوڕێ عەدولامییەكەیدا نارد بۆ ئەوەی بارمتەكە لە دەست ژنەكە وەربگرێتەوە. بەڵام ئەو نەیبینییەوە.
21ئیتر پرسیاری لە خەڵكی ئەو ناوە كرد و گوتی: «ئەرێ ئەو ئافرەتە لەشفرۆشەی لە نزرگە لە كەناری ڕێی عێینەیم بوو لەكوێیە؟» ئەوانیش گوتیان: «ئەم ناوە هیچ ئافرەتێكی لەشفرۆشی لێ نەبووە.»
22ئەویش گەڕایەوە لای یەهودا و پێی گوت: «نەمبینییەوە. خەڵكەكەی ئەو ناوەش گوتیان: ”هیچ ئافرەتی لەشفرۆش لەو ناوەدا نییە.“»
23یەهوداش گوتی: «با بۆ خۆی هەڵیانبگرێت نەوەك ڕیسوا بین. ئەوەتا ئەم گیسكەم بۆ ناردووە، بەڵام تۆ ئەوت نەبینییەوە.»
24نزیكەی سێ مانگ دوای ئەوە بە یەهودا ڕاگەیەنرا و گوترا: «تاماری بووكت لەشفرۆشی كردووە، بەهۆی ئەو لەشفرۆشییەوە سكیشی پڕە.» یەهوداش گوتی: «بیهێننە دەرەوە بۆ ئەوەی بسووتێنرێت!»
25ئەوە بوو كە هێنرایە دەرەوە، ناردییە لای خەزووری و گوتی: «سكم لەو پیاوە پڕە كە خاوەنی ئەمانەیە.» هەروەها گوتی: «وردبەرەوە ئەم مۆر و قەیتان و گۆچانە هی كێیە؟»
26یەهوداش ئەوانی ناسییەوە و گوتی: «ئەو لە من ڕاستودروستترە، لەبەر ئەوەی نەمداوە بە شالەحی كوڕم.» دوای ئەمە ئیتر لەگەڵی نەنوستەوە.
27كە هاتە سەر منداڵبوون، دووانەیەك لە سكی بوو.
28لە كاتی منداڵبوونی یەكێكیان دەستی هێنایە دەرەوە، مامانەكەش دەزووێكی سووری لە دەستی بەست و گوتی: «ئەمەیان یەكەم جار هاتە دەرەوە.»
29بەڵام كە دەستی كێشایەوە دواوە، براكەی هاتە دەرەوە، مامانەكەش گوتی: «ئەوە بۆ هەڵتكوتا، دەك هەڵبكوترێتە سەرت!» ئەمەیان ناونرا پێرێز.
30لەدوای براكەی، كە دەزووە سوورەكە بە دەستییەوە بوو، هاتە دەرەوە. ئەمەشیان ناونرا زەرەح).
جیاوازی بەسەرهاتی قوربانی كردن:
لە كتێبی پیرۆزدا هاتووە:
(1وَحَدَثَ بَعْدَ هذِهِ الأُمُورِ أَنَّ اللهَ امْتَحَنَ إِبْرَاهِيمَ، فَقَالَ لَهُ: «يَا إِبْرَاهِيمُ!». فَقَالَ: «هأَنَذَا». 2فَقَالَ: «خُذِ ابْنَكَ وَحِيدَكَ، الَّذِي تُحِبُّهُ، إِسْحَاقَ، وَاذْهَبْ إِلَى أَرْضِ الْمُرِيَّا، وَأَصْعِدْهُ هُنَاكَ مُحْرَقَةً عَلَى أَحَدِ الْجِبَالِ الَّذِي أَقُولُ لَكَ». 3فَبَكَّرَ إِبْرَاهِيمُ صَبَاحًا وَشَدَّ عَلَى حِمَارِهِ، وَأَخَذَ اثْنَيْنِ مِنْ غِلْمَانِهِ مَعَهُ، وَإِسْحَاقَ ابْنَهُ، وَشَقَّقَ حَطَبًا لِمُحْرَقَةٍ، وَقَامَ وَذَهَبَ إِلَى الْمَوْضِعِ الَّذِي قَالَ لَهُ اللهُ. 4وَفِي الْيَوْمِ الثَّالِثِ رَفَعَ إِبْرَاهِيمُ عَيْنَيْهِ وَأَبْصَرَ الْمَوْضِعَ مِنْ بَعِيدٍ، 5فَقَالَ إِبْرَاهِيمُ لِغُلاَمَيْهِ: «اجْلِسَا أَنْتُمَا ههُنَا مَعَ الْحِمَارِ، وَأَمَّا أَنَا وَالْغُلاَمُ فَنَذْهَبُ إِلَى هُنَاكَ وَنَسْجُدُ، ثُمَّ نَرْجعُ إِلَيْكُمَا». 6فَأَخَذَ إِبْرَاهِيمُ حَطَبَ الْمُحْرَقَةِ وَوَضَعَهُ عَلَى إِسْحَاقَ ابْنِهِ، وَأَخَذَ بِيَدِهِ النَّارَ وَالسِّكِّينَ. فَذَهَبَا كِلاَهُمَا مَعًا. 7وَكَلَّمَ إِسْحَاقُ إِبْرَاهِيمَ أَبِاهُ وَقَالَ: «يَا أَبِي!». فَقَالَ: «هأَنَذَا يَا ابْنِي». فَقَالَ: «هُوَذَا النَّارُ وَالْحَطَبُ، وَلكِنْ أَيْنَ الْخَرُوفُ لِلْمُحْرَقَةِ؟» 8فَقَالَ إِبْرَاهِيمُ: «اللهُ يَرَى لَهُ الْخَرُوفَ لِلْمُحْرَقَةِ يَا ابْنِي». فَذَهَبَا كِلاَهُمَا مَعًا.
9فَلَمَّا أَتَيَا إِلَى الْمَوْضِعِ الَّذِي قَالَ لَهُ اللهُ، بَنَى هُنَاكَ إِبْرَاهِيمُ الْمَذْبَحَ وَرَتَّبَ الْحَطَبَ وَرَبَطَ إِسْحَاقَ ابْنَهُ وَوَضَعَهُ عَلَى الْمَذْبَحِ فَوْقَ الْحَطَبِ. 10ثُمَّ مَدَّ إِبْرَاهِيمُ يَدَهُ وَأَخَذَ السِّكِّينَ لِيَذْبَحَ ابْنَهُ. 11فَنَادَاهُ مَلاَكُ الرَّبِّ مِنَ السَّمَاءِ وَقَالَ: «إِبْرَاهِيمُ! إِبْرَاهِيمُ!». فَقَالَ: «هأَنَذَا» 12فَقَالَ: «لاَ تَمُدَّ يَدَكَ إِلَى الْغُلاَمِ وَلاَ تَفْعَلْ بِهِ شَيْئًا، لأَنِّي الآنَ عَلِمْتُ أَنَّكَ خَائِفٌ اللهَ، فَلَمْ تُمْسِكِ ابْنَكَ وَحِيدَكَ عَنِّي». 13فَرَفَعَ إِبْرَاهِيمُ عَيْنَيْهِ وَنَظَرَ وَإِذَا كَبْشٌ وَرَاءَهُ مُمْسَكًا فِي الْغَابَةِ بِقَرْنَيْهِ، فَذَهَبَ إِبْرَاهِيمُ وَأَخَذَ الْكَبْشَ وَأَصْعَدَهُ مُحْرَقَةً عِوَضًا عَنِ ابْنِهِ. 14فَدَعَا إِبْرَاهِيمُ اسْمَ ذلِكَ الْمَوْضِعِ «يَهْوَهْ يِرْأَهْ». حَتَّى إِنَّهُ يُقَالُ الْيَوْمَ: «فِي جَبَلِ الرَّبِّ يُرَى».
15وَنَادَى مَلاَكُ الرَّبِّ إِبْرَاهِيمَ ثَانِيَةً مِنَ السَّمَاءِ 16وَقَالَ: «بِذَاتِي أَقْسَمْتُ يَقُولُ الرَّبُّ، أَنِّي مِنْ أَجْلِ أَنَّكَ فَعَلْتَ هذَا الأَمْرَ، وَلَمْ تُمْسِكِ ابْنَكَ وَحِيدَكَ، 17أُبَارِكُكَ مُبَارَكَةً، وَأُكَثِّرُ نَسْلَكَ تَكْثِيرًا كَنُجُومِ السَّمَاءِ وَكَالرَّمْلِ الَّذِي عَلَى شَاطِئِ الْبَحْرِ، وَيَرِثُ نَسْلُكَ بَابَ أَعْدَائِهِ، 18وَيَتَبَارَكُ فِي نَسْلِكَ جَمِيعُ أُمَمِ الأَرْضِ، مِنْ أَجْلِ أَنَّكَ سَمِعْتَ لِقَوْلِي». 19ثُمَّ رَجَعَ إِبْرَاهِيمُ إِلَى غُلاَمَيْهِ، فَقَامُوا وَذَهَبُوا مَعًا إِلَى بِئْرِ سَبْعٍ. وَسَكَنَ إِبْرَاهِيمُ فِي بِئْرِ سَبْعٍ.)[9]
(1لەدوای ماوەیەك خودا ئیبراهیمی تاقیكردەوە. پێی فەرموو: «ئیبراهیم!» ئەویش گوتی: «ئەوەتام.» 2 ئینجا خودا فەرمووی: «كوڕەكەت، تاقانەكەت، ئەوەی كە خۆشت دەوێت، ئیسحاق، بیبە و بڕۆ خاكی مۆریا. لەوێ بیكە قوربانی سووتاندن، لەسەر یەكێك لە كێوەكان كە خۆم پێت دەڵێم.» 3 بۆ بەیانی ئیبراهیم زوو لە خەو هەستا و گوێدرێژەكەی كورتان كرد. لەگەڵ خۆیدا دووان لە خزمەتكارەكانی و ئیسحاقی كوڕی برد، داریشی بڕی بۆ قوربانی سووتاندن. ئینجا هەستا و بەرەو ئەو شوێنە چوو كە خودا پێی فەرمووبوو. 4 لە ڕۆژی سێیەم ئیبراهیم چاوی هەڵبڕی و لە دوورەوە شوێنەكەی بەدی كرد 5 ئیتر ئیبراهیم بە دوو خزمەتكارەكەی گوت: «ئێوە لێرە لەگەڵ گوێدرێژەكە دانیشن، من و كوڕەكەش هەتا ئەوێ دەچین، كڕنۆش دەبەین و دەگەڕێینەوە لاتان.» 6 ئیبراهیم داری قوربانی سووتاندنەكەی هەڵگرت و خستییە سەر پشتی ئیسحاقی كوڕی، خۆشی ئاگر و چەقۆكەی هەڵگرت، هەردووكیان پێكەوە ڕۆیشتن، 7 ئیسحاق بە ئیبراهیمی باوكی گوت: «باوكە!» ئەویش وەڵامی دایەوە: «ها كوڕم؟» ئیسحاق گوتی: «ئەوەتا ئاگرەكە و داری سووتاندنەكە، ئەی كوا بەرخەكە كە بۆ قوربانی سووتاندنەكەیە؟» 8 ئیبراهیم وەڵامی دایەوە: «خودا بۆ خۆی بەرخێك بۆ قوربانی سووتاندنەكە دابین دەكات، كوڕم.» ئیتر هەردووكیان پێكەوە ڕۆیشتن، 9 كاتێك گەیشتنە ئەو شوێنەی خودا پێی فەرمووبوو، ئیبراهیم قوربانگایەكی دروستكرد و دارەكانی لەسەر ڕێكخست، ئیسحاقی كوڕی بەستەوە و خستییە سەر قوربانگاكە لەسەر دارەكان، 10 ئیتر ئیبراهیم دەستی درێژكرد و چەقۆكەی هەڵگرت هەتا كوڕەكەی خۆی سەرببڕێت، 11 بەڵام فریشتەی یەزدان لە ئاسمانەوە بانگی كرد و گوتی: «ئیبراهیم! ئیبراهیم!» ئەویش وەڵامی دایەوە: «ئەوەتام.» 12 پێی گوت: «دەست بۆ كوڕەكە مەبە و هیچی لێ مەكە. ئێستا زانیم تۆ لە خودا دەترسیت، چونكە لە پێناوی من دەستت بە كوڕە تاقانەكەتەوە نەگرت.»
13ئیبراهیم چاوی هەڵبڕی و بینی وا بەرانێك لەدوایەوە لەناو دەوەنەكە بە هەردوو قۆچی گیربووە. ئیبراهیم چوو و بەرانەكەی گرت و سەری خست، وەك قوربانی سووتاندن لە جیاتی كوڕەكەی، 14 ئیتر ئیبراهیم ئەو شوێنەی ناونا، «یەزدان دابینی دەكات». هەتا ئەمڕۆش دەگوترێت، «لەسەر كێوی یەزدان، دابین دەكرێت.» 15 فریشتەكەی یەزدان جارێكی دیكە لە ئاسمانەوە ئیبراهیمی بانگكرد و 16گوتی: «یەزدان دەفەرموێت سوێندبێت بە خۆم، لەبەر ئەوەی تۆ ئەمەت كرد و دەستت بە كوڕە تاقانەكەتەوە نەگرت، 17 بێگومان بەرەكەتدارت دەكەم و نەوەكەت وەك ژمارەی ئەستێرەكانی ئاسمان و وەك لمی سەر كەناری دەریا زۆر دەكەم. نەوەت دەبێتە میراتگری دەرگای دوژمنەكانی، 18 لە ڕێگەی نەوەی تۆشەوە هەموو نەتەوەكانی سەر زەوی بەرەكەتدار دەبن، چونكە تۆ گوێڕایەڵی فەرمایشتەكەی من بوویت.» 19 ئینجا ئیبراهیم گەڕایەوە لای دوو خزمەتكارەكەی. ئیتر هەستان و پێكەوە چوونە بیری شابەع. ئیبراهیم لەلای بیری شابەع نیشتەجێ بوو.)
لە قورئانی پیرۆزدا بەسەرهاتەكە وا هاتووە:
ئیسحاق تاقانە نیە و برای هەیە
پێغەمبەر ئیبراهیم فەرمانی پێ كراوە ئیسماعیل سەرببڕێت نەوەك ئیسحاق.
ئیبراهیم ئیسماعیل و هاجەرەی لە مەككە جێهێشتووە.
ئەگەر پێغەمبەری خوا (صلى الله علیە وسلم) لەم بەسەرهاتانەوە پەیامەكەی خۆی دابڕشتایە، دەكرا قورئانى پیرۆز ئەو قورئانە بێت كە ئێستا هەیە؟ قورئان لە كام بەشەیدا پەیڕەوی ئەم جۆرە گێڕانەوانەی كردووە؟ بەسەرهاتەكانی قورئان باس لە تەوحید و یەكخواپەرستی و رەوشت بەرزی دەكەن، لە قورئاندا پێغەمبەران لە بری ئەوەی سەرقاڵی ئارەزووبازی بن سەرقاڵی گەیاندنی پەیامی خوا بون، بۆیە چیرۆكە قورئانیەكان یەكپارچە پەندو ئامۆژگارین و بە دەیان و سەدان توێژینەوە ناتوانن هەموو گەوهەری شاراوەی ناو ئەو بەسەرهاتانە بدۆزنەوە، هەرچەندە بنەڕەتی زۆربەی چیرۆكەكان پەیوەندیەكیان هەیە، بۆ نموونە لە هەردووكیاندا باسی ئادەم و حەوا هەیە، باسی پێغەمبەر نووح هەیە، باسی بەسەرهاتی پیغەمبەر یووسف هەیە، باسی قوربانیەكەی پێغەمبەر ئیبراهیم هەیە، بەلآم جیاوازی هەیە لە گێڕانەوەو وردەكاری بەسەرهاتەكاندا و لە یەكێكیاندا شیرك و زبری بەرامبەر بە خوا و زینا و ناپاكی و .. هەیە، لەوی دیكەشیاندا تەوحید و بەندایەتی بەردەم خوا و رەوشتبەرزی بەدیدەكرێت، لە بنەڕەتیشدا لە كتێبەكانی پێشوودا بەسەرهاتەكان بەو چەشنە بون كە لە قورئاندا باسكراون، بەلآم دواتر دەستكاری كراون، بەڵگەش بۆ ئەوە بەسەرهاتەكەی جەعفەری كوڕی ئەبووتالیبە لەگەڵ نەججاشیدا، كاتێك نەججاشی بە جەعفەری وت هیچ لەو پەیامەت پێیە كە پێغەمبەرەكەتان لاى خواوە هێناویەتی؟ جەعفەریش وتی بەڵێ، نەججاشی وتی بۆم بخوێنەرەوە، ئەویش بەشێك لە (كهیعص) ى بۆ خوێندەوە، نەججاشی كە گوێی لێگرت هێندە گریا هەتا ریشی تەڕ بوو، هەموو ئوسقوفەكانی –زانایانی ئایینی مەسیحیەت- دەوریشی هێندە گریان هەتا پەڕاوەكانی بەردەستیان تەڕ بوو، ئینجا نەججاشی وتی بەخوا ئەوەی مووسا هێناویەتی لەگەڵ ئەمەدا لە یەك سەرچاوەوە هاتون.[10]
[1] - السيرة النبوية لابن هشام، ج2، ص 138.
[2] - السيرة النبوية لابن هشام، ج2، ص 139-140.
[3] - سفر التكوين: الإصحاح 37.
[4] - سفر التكوين: الإصحاح 41.
[5] - سفر التكوين: الإصحاح 32.
[6] - رواه الطبراني في المعجم الكبير و ضعفه الألباني في صحيح و ضعيف الجامع الصغير و زيادته.
[7] - سفر التكوين: الإصحاح 35.
[8] - سفر التكوين: الإصحاح 38.
[9] - سفر التكوين: الإصحاح 22.
[10] - مسند أحمد بن حنبل، الرقم 1674، حسنه شعيب الأرناؤوط.