یەكێك لەو بابەتانەى لە قورئانى پیرۆزدا باسكراوە بریتیە لە لەتبوونی مانگ، وەك خواى گەورە دەفەرموێت (اقْتَرَبَتِ السَّاعَةُ وَانْشَقَّ الْقَمَرُ (1) وَإِنْ يَرَوْا آيَةً يُعْرِضُوا وَيَقُولُوا سِحْرٌ مُسْتَمِرٌّ (2) وَكَذَّبُوا وَاتَّبَعُوا أَهْوَاءَهُمْ وَكُلُّ أَمْرٍ مُسْتَقِرٌّ (3)) (القمر: ١ - ٣) (ڕۆژى قیامەت نزیك بۆتەوە، مانگیش لەتبوو، وە ئەگەر هەر بەڵگەو نیشانەیەك ببینن پشت هەڵدەكەن و گوێى نادەنێ و ئەڵێن ئەمە جادوویەكى هەمیشەیى و هەموو كاتییە، پەیامبەریان بە درۆزن زانیى و دواى هەواو هەوەسى خۆیان كەوتن، وە هەموو كارێك لە چاك و خراپ كاتێكى بۆ هەیە قەرارى تێدا دەگرێت).

بێباوەڕەكان بۆ شكاندنى پەیامەكەى پێغەمبەر (صلى الله علیە وسلم) كەوتە بیانوو گرتن، وێڕاى ئەوەی لە لایەكەوە تۆمەتیان بۆ دروست دەكرد، لە لایەكەوە هێرشی ئیعلامییان دەكردە سەر، لەلایەكەوە ئازار و ئەشكەنجەی شوێنكەوتوانی دینەكەیان دەدا، لەملاشەوە دەهاتن بڕێ بیانوویان دەگرت هەتا بڵێن ئەگەر ئەمانە نەكەیت تۆ پێغەمبەر نیت، بۆ نموونە لە قورئاندا هەندێ لەو بیانانەیان تۆمار كراون، (وَقَالُوا لَنْ نُؤْمِنَ لَكَ حَتَّى تَفْجُرَ لَنَا مِنَ الْأَرْضِ يَنْبُوعًا (90) أَوْ تَكُونَ لَكَ جَنَّةٌ مِنْ نَخِيلٍ وَعِنَبٍ فَتُفَجِّرَ الْأَنْهَارَ خِلَالَهَا تَفْجِيرًا (91) أَوْ تُسْقِطَ السَّمَاءَ كَمَا زَعَمْتَ عَلَيْنَا كِسَفًا أَوْ تَأْتِيَ بِاللَّهِ وَالْمَلَائِكَةِ قَبِيلًا (92) أَوْ يَكُونَ لَكَ بَيْتٌ مِنْ زُخْرُفٍ أَوْ تَرْقَى فِي السَّمَاءِ وَلَنْ نُؤْمِنَ لِرُقِيِّكَ حَتَّى تُنَزِّلَ عَلَيْنَا كِتَابًا نَقْرَؤُهُ قُلْ سُبْحَانَ رَبِّي هَلْ كُنْتُ إِلَّا بَشَرًا رَسُولًا (93)) (الإسراء: 90-93)، (موشریكە خۆ بەزلزانەكانی مەككە دوای ئەوەی كە لە بەربەرەكانێ كردن لەگەلأ قورئاندا بێ ئومێدبوون و پەكیان كەوت گوتیان: هەرگیز ئێمە بڕوات پێ ناكەین ئەی موحەممەد! تا لەو زەوییە وشكەی مەككەیە "كانی" ئاوێكمان بۆ هەڵنەقوڵێنیت و ئاوەكەیشى هەمیشەو بەردەوام بێت، یا خود باغێكى پڕ لە خورماو ترێت هەبێ، و جۆگەو چۆمە ئاوو ڕووبارى زۆرو فراوان لەناویا هەڵقوڵێنیی و بە بندارەكانییدا بەخوڕەم بڕوات، یاخود پارچە پارچەی ئەم ئاسمانەمان بەسەردا بخەیت، هەر وەكو خۆت خەیاڵت دەكردو دەت ترسانین و، هەڕەشەت لێ دەكردین و پێت دەگوتین: ئەگەر بڕوا نەهێنن خوا سزاتان دەدات، یاخود خوای گەورەو فریشتەكانی هەردوو بێنە پێش چاومان و ڕوبەڕوومان بكەیت و بیان بینین، یا مالأ و كۆشكێكی گەورەت لەزێڕ هەبآء نەخشێنرابێت، وە یان لە پێش چاوماندا بەرەو ئاسمان سەركەویت هێمان بەوەش هەر باوەڕت پێناكەین، هەتا لەگەلأ خۆتدا نامەیەكمان بەزمانی خۆمان بۆ دێنیى ء بیخوێنینەوەو ددان بە پێغەمبەرێتی تۆدا بنێ!! بڵێ: پاك و خاوێنی و بێگەردی هەر بۆ پەروەردگارەكەمە، لەوەی كە ئێوە پێشنیاری لەسەر دەكەن، بۆچی من چیم تا ئەوانە داوای شتم لێ بكەن؟ مەگەر من تەنها پێغەمبەرێك نیم لە گرۆی ئادەمیزاد؟).

واتە بێباوەڕەكان بەم بیانووانەیان خۆیان دانیان بەوەدا ناوە ئەوەی پێغەمبەر (صلى الله علیە وسلم) هێناویەتی جادوو نیە و زۆر لە سەروو ئاستی جادووەوەیە، چونكە داواى لەو چەشنە لە هیچ جادووگەرێ نەكراوە.

پاشان چ زامنێ هەبوو ئەگەر ئەو داواكاریانەش بهاتنایەتەدی دووبارە بەرپەرچیان نەدایەتەوە، وەك چۆن بۆ كۆمەڵێك موعجیزەی تر كە داوایان كرد و بۆیان هاتەدى، هێشتا باوەڕیان نەهێنا و نكووڵییان كرد، ئەوكات دەیانوت ئەها موحەممەد دنیاویستە و شت بۆ خۆی دەكات، یان دەیانوت موحەممەد جادووی لە چاوەكانمان كرد، یان هەر تۆمەتێكی تر كە دەشێت بە خەیاڵی ئێمەدا نەیەت و كەسانێكی كینەلەدڵ بۆی دابنیشتنایە و دایانتاشیایە.

ئینجا ئەم شتانەى ئەوان داوایان دەكرد بیانووگرتن بوو و پێویستی نەبوون، ئەگەریش شوێنەواریان بمایەتەوە جیاواز بوو، بەلآم هەموو ئەوانە هی ئەوە بوون بە شێوەیەكی كاتی رووبدەن و كۆتاییان پێ بێت، ئیتر ئەمڕۆ وەك مێژوویەك باس دەكرا، بەلآم هەندێ موعجیزە هەبون لە كاتى پێویستیدا، خواى گەورە بەخشیویەتی بە پێغەمبەر (صلى الله علیە وسلم)، بۆ نموونە ئاو لەنێوان پەنجەكانیەوە هەڵقوڵیوە، دەستی هێناوە بە چەند دەنكە خورمایەكدا و دەیان كەس لێیان خواردووەو خورماكەش وەك خۆی ماوەتەوە،  دەیان موعجیزەی تری لەو چەشنە كە لە كتێبەكانى فەرموودەو سەرچاوە مێژووییەكاندا تۆمار كراون.

قوڕەیشیەكان بیریان كردەوە چ شتێكی تر داوا بكەن كە بە جادووگەرەكان نەكرێت، بیریان كردەوەو دواجار پێشنیارێكی نوێیان خستە بەردەم پێغەمبەر (صلى الله علیە وسلم) و كات و وادەیەكی تایبەتیان بۆ دیاری كرد، هەریەك لە وەلیدی كوڕی موغیرە و ئەبووجەهل و عاصی كوڕی وائیل و عاصی كوڕی هیشام و چەند كەسێكی تر كۆبوونەوەو بە پێغەمبەری خوایان وت ئەگەر راست ئەكەیت مانگمان بۆ بكە بە دوو لەتەوە، با لەتێكی لەسەر كێوی ئەبووقوبەیس بێت و لەتەكەی تری لەسەر قیعیقعان بێت، ئەم داواكاریە شتێكی سادە نیە، مانگێك بەو گەورەییە كە نزیكەی شەش یەكی زەوى دەبێت، بەو هەموو كێش و قورساییە و بەو هەموو دووریەوە كە نەوەك جادوو، بەڵكو چاوی مرۆڤەكانیش ناتوانێت بە وردی بیبینێت، داوا دەكەن پێغەمبەر (صلى الله علیە وسلم) ئەو مانگەیان بۆ لەت بكات، پێغەمبەریش (صلى الله علیە وسلم) پێی فەرموون (ئەگەر ئەوە بكەم باوەڕ دێنن؟) وتیان بەڵێ، ئەو شەوەش كە ئەو داواكاریەیان لێكرد مانگ چواردەشەوە بوو، پێغەمبەر (صلى الله علیە وسلم) لە خوا پاڕایەوە ئەو موعجیزەی پێ ببەخشێت، خواى گەورەش موعجیزەكەی پێ بەخشی، ئینجا پێغەمبەر (صلى الله علیە وسلم) هاواری دەكرد ئەی ئەبووسەلەمەی كوڕی عەبدولئەسەد و ئەرقەمی كوڕی ئەرقەم شاهید بن. (1) [1

رووداوى لەتبوونى مانگ زۆر لە رووداوگەلێكی پێشووی وەك رووداوى ئەصحابولفیل و بەردەڕەشی كەعبە گەورەترە، رووداوێ نیە لەبەرچاوى خەڵك شاراوە بێت و تەنها چەند كەسێك پێی بزانن، بەڵكو نەوەك تەنها خەڵكی شاری مەككە، بەڵكو هەموو خەڵكی جیهان پێی دەزانن، ئەم رووداوەش هەم بە دەقی ئایەت و هەم بە دەقی فەرموودەش تۆماركراوە:

خواى گەورە دەفەرموێت (اقْتَرَبَتِ السَّاعَةُ وَانْشَقَّ الْقَمَرُ (1) وَإِنْ يَرَوْا آيَةً يُعْرِضُوا وَيَقُولُوا سِحْرٌ مُسْتَمِرٌّ (2)) (القمر: ١ - 2) (ڕۆژى قیامەت نزیك بۆتەوە، مانگیش لەتبوو، وە ئەگەر هەر بەڵگەو نیشانەیەك ببینن پشت هەڵدەكەن و گوێى نادەنێ و ئەڵێن ئەمە جادوویەكى هەمیشەیى و هەموو كاتییە) جا ئەگەر بێباوەڕەكان بیانزانیایە رووداوى وا رووینەداوە چاكترین دەرفەت بوو لە كاتى دابەزین و خوێندنەوەی ئەم ئایەتەدا تانە بدەن لە پێغەمبەر (صلى الله علیە وسلم) و رەخنەبارانی بكەن، بەلآم یەك كەسیان نكوڵی لێ نەدەكرد، بەڵكو دەیانوت ئەمە جادووە لێمان كراوە.

ئەنەسی كوڕی مالیك دەڵێت: خەڵكی مەككە داوایان كرد لە پێغەمبەر (صلى الله علیە وسلم) هەتا موعجیزەیەكیان نیشان بدات، ئەویش مانگى نیشان دان بە لەتكراوی هەتا ئەوەی لە نێوان دوو لەتى مانگدا حیرائیان دەبینی،(2)  ئەو ئایەتەش لەو بارەوە دابەزیە خوارەوە (اقْتَرَبَتِ السَّاعَةُ وَانْشَقَّ الْقَمَرُ (1) وَإِنْ يَرَوْا آيَةً يُعْرِضُوا وَيَقُولُوا سِحْرٌ مُسْتَمِرٌّ (2)). (3)

ئینجا بێباوەڕەكان كە ئەمەشیان بینی، هەندێكیان رازى نەبوون و وتیان موحەممەد جادووى لێ كردین، هەندێكی تریان وتیان خۆ ئەگەر جادووى لە ئێمە كردبێت، ئەوە ناتوانێت جادوو لە هەموو خەڵكەكە بكات، (4)  مەبەستیان لەم قسە ئەوە بوو بە ئامادەبوان بڵێن جارێ باوەڕ مەهێنن، بڕۆن لەو خەڵكەی دەوروبەری مەككە بپرسن بزانن ئەوانیش بینیویانە، ئەگەر ئەوانیش بینیبوویان ئەوە جادوو نیە و راست دەكات، واتە دەیانویست بەربەستێكی خێرا لەبەردەم موسڵمانبوونی خێرای خەڵكەكەدا دابنێن، ئینجا كە خەڵكەكەی تر شایەتییان دا بینیویانە، ئەوكات هەنگاوى دووەمیان نا و وتیان ئەم جادووە جادوویەكی بەردەوامە.

هەندێ بەڵگەی تری مێژووییش هەن پاڵپشتی ئەم موعجیزەیە دەكەن، هەریەك لە ولآتى شارستانیەتی كۆنی چین و هیند و ساسانی و رۆمەكان و شارستانیەتی مایایش لە ئەمریكا، لە بەڵگەنامەكانیاندا رووداوى لەتبوونی مانگیان تۆمار كردووەو بەروارەكەش هاوكاتە بەو سەردەمەی پێغەمبەر (صلى الله علیە وسلم) تیایدا ژیاوە.

هەروەها ئیدارەی نیشتیمانى بۆ دەریاوانی و گەردوونناسی ناسراو بە ناسا كە ناوەندێكی سەر بە نەتەوە یەكگرتووەكانە و تایبەتە بە لێكۆڵینەوەی گەردوونناسی، كۆمەڵێك توێژینەوەی وردی سەبارەت بە مانگ خستۆتەڕوو كە تیایدا باس لەوە دەكات سەدان كیلۆمەتر شەقبوونی گەورە لەناو مانگدا هەیە، كۆمەڵێك وێنەش لەو بارەوە خراونەتەڕوو، واش گومان دەبەم دەیان توێژینەوە هەبن ئەم راستیە پشتڕاست بكەنەوە، بەلآم ئەو ناوەندە زانستیانە ئامادە نەبن ئاشكرایان بكەن بۆ ئەوەی راستی موعجیزەی قورئان و فەرموودە ئاشكرا نەبێت، بەلآم خۆ ئەو نهێنیانە هەتا هەتایە بە نهێنی نامێننەوەو رۆژێ دێت بخرێنەڕوو.

لەوانەیە گومانێ بوروژێنرێت كە چۆن دەكرێت لە كاتێكدا هەموو جیهان لەتبوونی مانگی دیوە، ئەو كاتەى نیوەی دنیا شەوە نیوەكەی تری رۆژە، ئیتر چۆن لەتبوونی مانگیان بینیوە؟ لە وەلآمدا دەڵێین مانگ بە رۆژیش دەبینرێت، بە تایبەت كاتێك مانگی چواردەشەوە لە رۆژیشدا پڕە و بە ئاسانى دەبینرێت.

...........................

پەراوێزەكان:

[1] - البداية والنهاية، ج3، ص 120.

[2] - رواه البخاري.

[3] - رواه أحمد و صححه شعيب الأرناؤوط، رواه الترمذي و قال حسن صحيح.

[4] - رواه أحمد و الترمذي و قال الألباني صحيح الإسناد.