دڵی مرۆڤ بڕیار لەسەر خۆشەویستی و رق و میهر و تۆڵە دەدات، ئەو بڕیارانەش كاریگەرییان دەبێت لەسەر خودی دڵ، بۆیە پێویستە موسڵمان دڵی خۆی لە هەر گەرد و رق و كینەیەك بپارێزێ و لە بری رق و تۆڵە، میهر و بەزەیی و نزای خێری هەبێت بۆ بەرامبەرەكانى، چونكە پێغەمبەری خوا (صلى الله علیە وسلم) وایكردووە، كاتێك لە شاری تائیفدا نەچوون بەدەم داواكەیەوەو ئازاریان دا، لەبەرامبەر ئەو هەڵوێستەیاندا پێشنیاری بۆ كرا ئەگەر بیەوێت خوای گەورە سزاى بێباوەڕانى مەككە دەدات كە هۆكاری ئەو هەموو ناڕەحەتیە بوون، سزایەك بە لەیەكدانى دوو كێوی ئەبوقوبەیس و ئەحمەر كە ئەملاو ئەولاى مەككەیان گرتبوو، بەلآم پێغەمبەر (صلى الله علیە وسلم) فەرمووی (بەڵكو هیوام وایە خواى گەورە لە پشتی ئەمانەوە كەسانێ دەربكات –بهێنێتەدنیا- كە تەنها خواى گەورە بپەرستن و هیچ هاوەڵێكی بۆ بڕیار نەدەن)،[1] بەڵكو تەنها خەمی لاى رەزامەندی خوا بوو و دەیفەرموو (إن لم تكن غضبانا علي، فلا أبالي)[2] (ئەگەر تۆ لێم تووڕە نەبیت، هیچ دەربەست نیم)

ئەگەر هەركاممان هەست بە كەمترین مەترسی نەخۆشی دڵ بكەین، خێرا دەچین بە دەمیەوەو پشكنین و سەردانى پزیشك و خۆپاراستن و دەیان هەنگاوى تر دەگرینەبەر، بەلآم زۆربەمان نەخۆشیە نادیارەكانى دڵمان لەبەرچاو نەگرتون، ئەو نەخۆشیانەى خۆیان نابینرێن، بەلآم شوێنەوارەكانیان دەبینرێن، بەرەبەرە ئەو دڵە رەش دەكەن هەتا دەیمرێنن.

مرۆڤ بە پێی پاكء خاوێن راگرتنی دڵی، لە خوا نزیك دەبێتەوە، ئەگەر دڵی ترس و خۆشەویستی خواى تێدابوو، خواى گەورەش زیاتر لێی نزیك دەبێت و چاكەی زیاتری لەگەڵ دەكات، ئەگەریش دڵەكەی دووربوو لە یادی خوا و پێچەوانەى فەرمانى خوا جوولآیەوە، تووشی نەخۆشكەوتن و رەشبوونەوەو رەقبوون و قوفڵ بوون و مۆرلەسەرنان و كوێربوونەوە دەبێت وەك چۆن لە قورئان و فەرموودەدا ئاماژەی پێ دراوە:

(فِي قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ فَزَادَهُمُ اللَّهُ مَرَضًا وَلَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ بِمَا كَانُوا يَكْذِبُونَ) (البقرة: ١٠) (دڵیان دەردو نەخۆشیى و حەسوودیى و گومان و ناپاكیى تێدایە، جا خوایش رۆژ لەدواى ڕۆژ دەردو نەخۆشییەكەیانى زیاد كردن، جگە لەوەیش سزایەكى سەخت و ئێش پێگەیەنەریان بۆ هەیە لەبەر ئەوە كە درۆیان كرد).

(ثُمَّ قَسَتْ قُلُوبُكُمْ مِنْ بَعْدِ ذَلِكَ فَهِيَ كَالْحِجَارَةِ أَوْ أَشَدُّ قَسْوَةً وَإِنَّ مِنَ الْحِجَارَةِ لَمَا يَتَفَجَّرُ مِنْهُ الْأَنْهَارُ وَإِنَّ مِنْهَا لَمَا يَشَّقَّقُ فَيَخْرُجُ مِنْهُ الْمَاءُ وَإِنَّ مِنْهَا لَمَا يَهْبِطُ مِنْ خَشْيَةِ اللَّهِ وَمَا اللَّهُ بِغَافِلٍ عَمَّا تَعْمَلُونَ) (البقرة: ٧٤) (كەچى دواى ئەو هەموو موجیزانەش دڵەكانتان بوونە بەرد، بگرە لەبەرد ڕەقتریش، بێگومان تاشە بەردى وا هەیە، بە خوڕەم و تەوژم جۆگە ئاوى لێهەڵدەقوڵێ و هەندێكیشیان شەقار شەقار دەبن و دڵۆپە دڵۆپە ئاوى لێ دێتە دەرێ و هەشیانە لەترسى خوا لەچیاكانەوە بەرئەبێتەوە، كەچى دڵى ئێوە بەهیچ شتێ نەرم نابێت، ئەمەش بزانن كە: هەرگیز خوا لە كارو كردەوەكانتان بێ ئاگاو خافڵ نیە).

(والنفاق يبدأ نقطة سوداء في القلب، كلما ازداد النفاق ازدادت سوادا، حتى يسود القلب كله)[3] (دووڕوویی بە خاڵێك رەش لە دڵدا دەست پێ دەكات، هەركە دووڕووییەكە زیاتر بوو، رەشاییەكەش زیاتر دەبێت هەتا ئەوەی هەموو دڵ رەش دەكات)

(أَفَلَا يَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآَنَ أَمْ عَلَى قُلُوبٍ أَقْفَالُهَا) (محمد: ٢٤) (ئایا ئەوانە بۆ لە ئایەتەكانى قورئان ڕانامێنن و تێنافكرێن، بەڵكو قوفڵ لەسەر دڵیان دراوەو، هیچ خێرێكى  تێناچێ).

كەسانێك دەبنە بەندەی ئارەزووەكانیان و هەرچیەك حەزى پێ بكەن ئەوە دەكەن، ئیتر گوێ نادەن بە خۆپاراستن لە نەخۆشی و فەوتانى دڵەكانیان، ئەو جۆرە كەسانە مۆری رەشی دەنرێت بەسەر دڵەكانیاندا (أَفَرَأَيْتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلَهَهُ هَوَاهُ وَأَضَلَّهُ اللَّهُ عَلَى عِلْمٍ وَخَتَمَ عَلَى سَمْعِهِ وَقَلْبِهِ وَجَعَلَ عَلَى بَصَرِهِ غِشَاوَةً فَمَنْ يَهْدِيهِ مِنْ بَعْدِ اللَّهِ أَفَلَا تَذَكَّرُونَ) (الجاثية: ٢٣)، (ئایا تۆ ئەو كەسەت دیتووە كە هەواو ئارەزووى خۆى دەكردە خواو دەیپەرست؟! وە خوا - لەسەر زانینێك كە بەرامبەر ئەو كەسە بوویەتى، پێش ئەوە دروستى بكات- گومڕایكردووە وە مۆریشى بەسەر گوێ و دڵیدا ناوە، هیچ خێرو بێرێكیان تێناچێت و پەردەیەكیشى بەســـــەر چاویدا هێنــــاوە، جا كێ هەیە پاش خوا رێنمایى رێــــى راستیى بكات، ئەگەر ئەو خۆى نـــەیكا؟ دە ئایا ئامۆژگارى ناگرن؟)، (أُولَئِكَ الَّذِينَ طَبَعَ اللَّهُ عَلَى قُلُوبِهِمْ وَسَمْعِهِمْ وَأَبْصَارِهِمْ وَأُولَئِكَ هُمُ الْغَافِلُونَ ) (النحل: ١٠٨) (ئەمانە ئەو كەسانەن كە خوا مۆرى بەدبەختیى بەسەر دڵ و گوێ و چاویاندا ناوە، ئیتر هەق و ناهەق لەیەك جیا ناكەنەوە وە ئەوانە خافڵ و بێ ئاگایشن).

(أَفَلَمْ يَسِيرُوا فِي الْأَرْضِ فَتَكُونَ لَهُمْ قُلُوبٌ يَعْقِلُونَ بِهَا أَوْ آَذَانٌ يَسْمَعُونَ بِهَا فَإِنَّهَا لَا تَعْمَى الْأَبْصَارُ وَلَكِنْ تَعْمَى الْقُلُوبُ الَّتِي فِي الصُّدُورِ) (الحج: ٤٦) (ئاخۆ هێشتا ئەوانە بەزەوییدا نەگەڕاون؟ تا ببنە خاوەن دلاَن و ڕاستییەكانى پێ دەرك بكەن؟ وە یاگوێچكە گەلێكى ژنەوا كە بانگى ڕاستیى پێ ببیستن؟ واتە: ئەوانە هەر وەك دڵ و گوێیان نەبێ وایە، بۆیە بەژیرانە نابینن و نابیسن و بیر ناكەنەوە؟ لەڕاستیدا چاو كوێر نابن، بەڵكو ئەو دلآنە كوێر دەبن و هێزى دەرك كردنیان نامێنێ و بینایى خۆیان لەدەست دەدەن).

پێویستە پارێزگاریەكی چاك لە دڵەكانمان بكەین، وەك چۆن خواى گەورە بەشەكانى جەستەی بۆ پاراستوین، یان وەك چۆن رووكارى بینراوی دڵی بۆ پاراستوین، دەبێت دیوە نەبینراوەكەشی بپارێزین، بۆ نموونە مرۆڤ تەنها لە لووتیدا لە (2-3) سانتی مەتردا چەند پرسگەیەكى بۆ دانراوە كە  تا ئێستا (7) دانەى لێ دۆزراوەتەوە، بەلآم هەست بە جیاوازى (30.000) بۆن دەكات لە دنیادا، بەهۆى ئەو بۆنانەى كە هەڵى دەمژێتء دەیداتە لووتى.

لە زۆر شوێنەوە هۆكارەكانى نەخۆشی روودەكەنە دڵ، هەندێ جار لە چاوەوە نەخۆشییەكان دەڕۆن بۆ دڵ، یان لە پێستەوە یاخود لە گوێ و دەمەوە، بۆ ئەوەى دڵت پارێزراوبێت، ئەم هەموو پەردە بەدەورى دڵدایە بۆ پارێزگارى لە دڵ، ئەوەتا بە پەردەیەكى تەنكد دەورە دراوە، پاشان بە سنگء قەفەسەى سنگ دروست كراوە، ئینجا ماسولكەو پێست دەورەى داوە تەنها بۆ ئەوەى ئەم دڵە بپارێزێت.

شەیتان دوژمنی مرۆڤەو داواى مۆڵەتی لە خوا كرد دەرفەتی بدات دوژمنایەتی خۆی لەگەڵ مرۆڤەكاندا تەواو بكات، خواى گەورەش بۆ تاقیكردنەوەی مرۆڤایەتی دەرفەتى دا هەتا قیامەت هەوڵی خۆی بدات، ئینجا خواى گەورە دوژمنایەتی ئەوی بۆ مرۆڤایەتی ئاشكرا كرد (يَا أَيُّهَا النَّاسُ كُلُوا مِمَّا فِي الْأَرْضِ حَلَالًا طَيِّبًا وَلَا تَتَّبِعُوا خُطُوَاتِ الشَّيْطَانِ إِنَّهُ لَكُمْ عَدُوٌّ مُبِينٌ) (البقرة: ١٦٨)، (ئەى خەڵكینە! لە رزق و رۆزیى سەرزەمین حەلاَڵێكى پاك بخۆن، هەرگیز بە شوێن هەنگاوەكانى شەیتانیشدا مەرۆن و پەیرەویى لێ مەكەن، ئەو دوژمنێكى ئاشكراتانە) دەرفەتی ئەوەی پێ دا وەك چۆن خوێن بە دەمارەكاندا هاتوچۆ دەكات، شەیتانیش ئاوا بەناو دەمارەكانى مرۆڤدا هاتوچۆ بكات،[4] دواتر لاوازى شەیتانى بۆ ئاشكرا كردوین (إِنَّ كَيْدَ الشَّيْطَانِ كَانَ ضَعِيفًا) (النساء: ٧٦)، (بە راستی فێڵ و پیلانى شەیتان لاوازە)، رێی راست و شێوازى بەرگری فێر كردوین (وَلَا تَتَّبِعُوا خُطُوَاتِ الشَّيْطَانِ إِنَّهُ لَكُمْ عَدُوٌّ مُبِينٌ)، واتە وەك چۆن بۆ خۆپاراستن لە نەخۆشی پێویستە شتی پیس نەخۆین، بۆ خۆپاراتن لە نەخۆشیەكانى دڵیش پێویستەشوێن شەیتان و هەوادارانی نەكەوین، ئیتر بەوە پارێزراو دەبین.

هەروەها خواى گەورە رێی ژیانەوەی دڵەكانیشی نیشان داوین كە ئەویش بریتیە لە شوێنكەوتی فەرمان و رێنماییەكانى خوا و پێغەمبەرەكەی (يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آَمَنُوا اسْتَجِيبُوا لِلَّهِ وَلِلرَّسُولِ إِذَا دَعَاكُمْ لِمَا يُحْيِيكُمْ وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ يَحُولُ بَيْنَ الْمَرْءِ وَقَلْبِهِ وَأَنَّهُ إِلَيْهِ تُحْشَرُونَ) (الأنفال: ٢٤) (ئەى گەلى خاوەن باوەڕ! هەركە خواو پێغەمبەر بانگییان كردن بۆئەنجامدانى ئەوكارەى ئێوە دەژێنێتەوە، چاكیش بزانن كە بێگومان خوا دەتوانێ لە نێوان مرۆڤ و دڵییدا لەمپەر دانێ و، نەهێڵێ تووشى هیچ خێرو چاكەیەك ببێ، ئەمەش بڕاوەتەوە كە هەمووتان لاى ئەو كۆ دەكرێنەوەو پاداشت و تۆڵەش وەردەگرنەوە).

بەلآم نابێت یەك چركەش چاو غافڵ بكەین لەو دوژمنە، چونكە زۆر نزیكەو وەك خوێن لەناو لەشماندا هاتوچۆ دەكات، خوێنى مرۆڤ لە لاشەدا لە ماوەى ڕۆژێكدا (96000)كم دەبڕێت، بەناو (100,000,000) دەمارەخانەدا دەڕوات، لە ماوەى (6) چركەدا دڵ خوێن دەگەیەنێتە سییەكان و ئەگەڕێتەوە، لە ماوەى (18) چركەدا خوێن دەگاتە قاچەكانء دەگەڕێتەوە بۆ دڵ، هەموو سووڕى بچوكء گەورەى دڵ لە مرۆڤدا (23) چركەیە، كەواتە خوێن دەتوانێت لەماوەى ڕۆژێكدا (3700) جار بڕواتە ناو دڵء لەوێوە بۆ ناو هەموو دەمارەكان، هەموو ئەم رێڕەوانە دەگەنەوە سەر دڵ، ئەگەر هەر یەكەو لەگەڵ خۆیدا یەك میكرۆب بهێنێتەوە، دەبێت چەند دوژمن رووبكەنە ئەو دڵە.

جا پێش ئەوەی دڵەكانمان نەخۆش بكەون، پێویستە پێناوى بەرگری و خۆپاراستن بگرینەبەر، پاشان هەنگاوى خۆبەهێزكردن، ئەگەریش دڵێ لاواز بوو، خێرا هەوڵی بەهێزكردنی بدەین، ئەگەر هەر فریا نەكەوتین و دڵێ نەخۆش كەوت، دەبێت خێرا هەوڵی چارەسەركردن و بووژانەوەی بدەین، دەرفەت نەدەین دڵەكان بە نەخۆشی بمێننەوە ئەگەرنا دوچاری مردن دەبن.

پێویستە كاتێك تاوانء گوناهێكت بینى حەزت لێى نەبێتء ئارەزووى نەكەیت، بەڵكو حەز بە حەلآڵ بكەیت، چونكە هەرچیەك پاك و خاوێن بێت خواى گەورە حەلآڵی كردووە، تەنها پیسیەكان حەرام كراون، ئەگەریش فریا نەكەوتین و نەخۆش كەوتین، خێرا چارەسەر وەربگرین، تەنانەت ئەگەر دەرمانەكانیش تاڵ بن.

كابرایەكى لوبنانى یەكێك بوو لە ملیاردێرەكانى ئەمریكا، سەیارەكى گرانبەهاى هەبوو، ویستی گەشتێك بكات، چوو بۆ بانكێك و پێنج هەزار دۆلاری راكێشا، لە بەرامبەردا دەبوو بڕێكی كەم سووی بدایە، لەوێ ئۆتۆمبێلەكەى دانا، پاشان كە گەڕایەوە، لێیان پرسی خۆ تۆ پێویستیت بە پارە نەبوو، ئیتر بۆچی پارەت لە بانك راكێشا؟ ئەویش وتى من خەمى سەیارەكەی خۆمم بوو، ئێوە توانیتان بە چەند دۆلارێ پارەی زیادە بیپارێزن بۆم، واتە زۆر بە وردی بیری لەوە كردۆتەوە چاكترین رێگەی پاراستنی ئۆتۆمبێلەكەی چیە، ئەی دەبێت ئێمە چەندە بە وردی بیر لەوە بكەینەوە چۆن دڵەكانمان بپارێزین و بیانسپێرینە دەست كێ.

بێخودی شاعیر دەڵێت:

 لەو ڕۆژەوەى ڕۆیشتووە تۆراوە دڵى من

هەرچەند دەگەڕێم بێ سەرو شوێن ماوە دڵى من

ئاخۆ بە چى شاخێكەوە گیرساوە دڵى

دیارە مەبەستی پێغەمبەر (صلى الله علیە وسلم) بووە، وەك لەكۆتاییدا دەڵێت:

مەعلوم چووە بۆ خزمەت سالارى مەدینە

وام زانى كە فەوتاوە نەفەوتاوە دڵى من.

هەندێ هەنگاو هەن بۆ پاراستن و ژیانەوەى دڵەكان، ئەوانە واجبن و نابێت بە هیچ جۆرێك كەمتەرخەمییان تێدا بكەین، هەندێ هەنگاوى تریش هەن سوننەتن، ئەمانە بۆ دڵنیایی زیاتر و خۆبەهێزكردنن، حەیفە مرۆڤ سوودیان لێ وەرنەگرێت، هەندێ هەنگاویش هەن حەرامن و مرۆڤ نزیكیان ببێتەوە دڵی نەخۆش دەكەوێت، هەندێ هەنگاویش هەن مەكروهن و باش نیە نزیكیان ببینەوە، چونكە زیانى لاوەكییان دەبێت و كەڵەكەبوونی زیانە بچووكەكانیش زیانى گەورەی لێ دەكەوێتەوە.

ئەم هەنگاوانە لەلایەن خواى گەورەوە بۆمان دانراون و لەلایەن پێغەمبەری خواوە (صلى الله علیە وسلم) بۆمان روونكراونەتەوە، (وَمَا آَتَاكُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَمَا نَهَاكُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ شَدِيدُ الْعِقَابِ) (الحشر: ٧)، (وە هەرچى پەیامبەر پێیدان وەرى بگرن، واتە: بەچى فەرمانى پێكردن بیكەن چ لەم دەستكەوتەداو، چ لەهەر شتێكى تردا جێبەجێى بكەن. وە رێیشى لە هەر شتێ لێگرتن، ئێوەش دەستى لێهەڵگرن و خۆتان لە خەشم و غەزەبى خوا بپاێزن بە جێبەجێكردنى فەرمانەكانیى و وازهێنان لە قەەغەكراوەكانى، بەڕاستیى خوا سەخت تۆڵەیە) دەبێت هەتا دەتوانین شوێن پێی پێغەمبەر (صلى الله علیە وسلم) بگرینەبەر، چونكە چاكترین پێشەنگی رێیە (لَقَدْ كَانَ لَكُمْ فِي رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِمَنْ كَانَ يَرْجُو اللَّهَ وَالْيَوْمَ الْآَخِرَ وَذَكَرَ اللَّهَ كَثِيرًا  ) (الأحزاب: ٢١) (بەڕاستیی پەیامبەری خوا چاكترین نموونەی ڕێك و پێكیى و سەر مەشقە بۆتان، دەسا ئێوەش لە دڵسۆزیی و سیاسەتیى و جیهادیى و ئارامیی و تەقوایی و تەواوی بوارەكانى ژیاندا چاوى لێبكەن و بە دوایدا بچن، بەتایبەتى بۆ ئەوكەسە، كە بە تەماى خواو رۆژى دواییە، یادی خواش زۆر دەكا).

یەكێك لە هۆكارەكانى چارەسەری نەخۆشی دڵ، بریتیە لە گوێگرتن لە قورئانى پیرۆز  وخوێندنەوەو رامان لە ئایەتەكانى ، وەك خواى گەورە دەفەرموێت (يَا أَيُّهَا النَّاسُ قَدْ جَاءَتْكُمْ مَوْعِظَةٌ مِنْ رَبِّكُمْ وَشِفَاءٌ لِمَا فِي الصُّدُورِ وَهُدًى وَرَحْمَةٌ لِلْمُؤْمِنِينَ ) (يونس: ٥٧) (ئەى خەڵكینە! بێگومان پەندو ئامۆژگارییەكى گەورەو مەزنتان لاى پەروەردگارتانەوە بۆهات، سزاى خواتان وەبیردەخاتەوە و شفاو دەرمانیشە بۆ ئەو گومان و نەفامییەى لە سینگدایە و رێنمایى و ڕەحمەت و بەزەییشە بۆ گشت باوەڕداران).

فەضلى كوڕی مووسا دەڵێت: فوضهیلى كوڕی عیاض سەرەتا كەسێكی نالەبار و چەتە و رێگر بوو، لەنێوان ئەبیوەرد و سەرخەسدا خۆی حەشار دەدا و رێی بە خەڵكی دەگرت، جا لەو سەروبەندەدا شەیداى كچێ بوو، بیرو خەیاڵی لاى ئەو كچە بوو، زۆر جار دەچوو لەسەر دیوارەوە سەیری ئەو كچەی دەكرد، شەوێ كە خۆی هەڵزنیبوو بە دیواردا تا سەیری ئەو كچە بكات، گوێی لە كەسێ بوو قورئانى دەخوێند و ئەم ئایەتەى دەخوێندەوە (ألم يأن لذين آمنوا أن تخشع قلوبهم لذكرالله) ئایەتەكەو خوێندنەوەكەى كاری كردە سەر دەروونى فوضهیل و خێرا وتى: با ئەی پەروەردگارم ئێستا كاتى هاتووە، ئینجا گەڕایەوە، رێی كەوتە خەڵكێ، یەكێكیان وتى با درێژە بە رێگەكەمان بدەین، یەكێكی تریان وتى نا، دەوەستین تا رۆژ دەبێتەوە، چونكە فوضهیل لەو سەرە رێیە وەستاوەو رێمان پێ دەگرێت، فوضهیل كە ئەوەى بیست لە خۆی راما و وتى من شەوان لە تاواندا بەسەر دەبەم و خەڵكێكی موسڵمانیش ئاوا لێم دەترسن، وا دەزانم خواى گەورە بۆیە منى هێنایە لاى ئەم جەماعەتە هەتا راچڵەكێم، خوایە وا تەوبەم كرد و دەگەڕێمەوە بۆ لاى تۆ و بەم تەوبەوە دەچمە بەیتولحەرام.[5]

چارەسەرێكی دیكەی نەخۆشیەكانى دڵ بریتیە لە زۆر هاتوچۆكردنی مزگەوت و چاوەڕوانى نوێژەكان، ە رۆژئاوادا ئەو كەسانەى زەبحەی دڵیان هەیە، چارەسەری رێ رۆیشتنیان بۆ دەنووسن، دەبێت رۆژانە چەند جارێك لە ماڵی خۆیان بچنە دەرەوەو پیاسە و جووڵەیەكیان هەبێت، ئیسلام پێشوەختە و پێش نەخۆشكەوتن چارەسەری داناوە كە لە شەو و رۆژێكدا پێنج جار لە ماڵ بچیتە دەرەوەو بچیت بۆ مزگەوت، هەر هەنگاوێ زیاتر بنێیت خێرێكی زیاترت دەست دەكەوێت و تاوانێكت لەسەر دەسڕێتەوە، بۆ جەستەشت چەوریەكی زیاتر دەسووتێنی و تەندروستیەكی باشترت دەبێت، پاشان لەوێ پەرستشی خوا بكەیت و ئارامیەك بە دەروونت بدەیت، چونكە یادى خوا و پەرستش ئارامی دەبەخشێت بە دڵەكان (الَّذِينَ آَمَنُوا وَتَطْمَئِنُّ قُلُوبُهُمْ بِذِكْرِ اللَّهِ أَلَا بِذِكْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ  ) (الرعد: ٢٨)، (ئەمانەیش دەگەڕێنەوە بۆلاى خوا ئەوكەسانەن كە بڕوای چاك و پوختیان هێناوەو، هەر بەئیتاعەو یادى خوایش دڵیان دادەمەزرێ و ئاسوودە دەبێت، جا چاك بزانن! بەیادى خوا دڵەكان ئۆقرە دەگرن و ئاسوودە دەبن) هێندە سەردانى مزگەوت بكەیت هەتا دڵت پێوەی هەڵدەواسرێت (سَبْعَةٌ يُظِلُّهُمُ اللَّهُ فِي ظِلِّهِ يَوْمَ لاَ ظِلَّ إِلاَّ ظِلُّهُ: ... رَجُلٌ قَلْبُهُ مُعَلَّقٌ فِي الْمَسَاجِدِ)[6] (حەوت تاقم هەت لە رۆژی دواییدا خواى گەورە دەیانخاتە ژێر سێبەری خۆی، رۆژێ كە هیچ سێبەرێ نیە سێبەری خوا نەبێت ... كەسێ دڵی هەڵواسرابێ بە مزگەوتەكانەوە).

هۆكارێكی دیكەی پاراستنى دڵ، بریتیە لە تووڕە نەبوون، چونكە هەموو تووڕەبوونێك (43) ماسولكە لە مرۆڤدا ئەجوڵێنتء كرژى دەكات، بەلآم هەموو زەردەخەنەیەك لە مرۆڤدا (17) ماسولكە دەجووڵێنێت، بۆیە هەمیشە دەبێـت خۆمان لە توڕەبوون بپارێزین، ئەمە واتاى ئەو فەرموودەیە كە باس لەوە دەكات كابرایەك هاتە لاى پێغەمبەر (صلى الله علیە وسلم) و داواى ئامۆژگاری لێ كرد، ئەویش پی فەرموو (تووڕە مەبە)، كابرا سێ جار هەمان داواى كرد، پێغەمبەریش (صلى الله علیە وسلم) هەمان شتی لێ دووبارە كردەوە.[7]

هۆكارێكی تری پاراستنی دڵ، بریتیە لە سەردانى گۆڕستانەكان، بۆ ئەوەی دڵەكان نەرم ببنەوەو زۆر خوو نەگرن بە رەقیەوە، مرۆڤ كاتێك سەردانى گۆڕستان دەكات تاسەی ئارەزووبازی و دنیاویستی كەم دەكات و دڵی نەرم دەبێت، رق و كینەو فرت و فێڵی لا بێزراو دەبێت و تێدەگات سەرەنجام دەبێتەوە بە خۆڵ و دەبێت دنیا جێ بهێڵێت.

یان دەتوانیت هاوكاری كەسێكی بێسەرپەشت بكەیت و نازى بكێشیت، منداڵێ كە باوكى مردووە پێویستی بە نازى كەسێكە، دەست بهێنە بە سەریدا و پێویستیەكی دابین بكە، خۆبەخۆ دەروونت ئارام دەگرێ و خۆشیەك دڵت دادەگرێت.

هۆكارێكى تری پاراستنی دڵ بریتیە لە كەمخۆری، چونكە هەركات زۆرمان خوارد، دڵمان لە حاڵەتی ئاسایی خۆی زیاتر لێ دەدات و زۆرتر ماندوو دەبێت، بۆیە باشتر وایە زۆر نەخۆین و تەنها بەشی پێویست بخۆین، وەك پێغەمبەر (صلى الله علیە وسلم) دەفەرموێت (ما ملأ آدمي وعاء شرا من بطن بحسب ابن آدم أكلات يقمن صلبه، فإن كان لا محالة فثلث لطعامه وثلث لشرابه وثلث لنفسه)،[8] (ئادەمیزاد هیچ بۆشایی و قاپێكی پڕنەكردووە هێندەى پڕكردنى سكی خراپ بێت، ئەوەندە بۆ ئادەمیزاد بەسە چەند پاروویەك بخوات تا پشتى راست راگرێت، ئەگەر هەر چار نەبوو و ویستى زیاتر بخوات ئەوا با سێ یەكى بۆ خواردنى و سێ یەكى بۆ خواردنەوەى و سێ یەكیشی بۆ نەفسی بێت).

هۆكارێكی دیكەی پاراستنى دڵ بریتیە لە خوێندنى ئەو زیكرانەى لە قورئان و فەرموودەدا هاتون كە هەم نزان، هەم زیكر و ستایشی پەروەردگارن، لەوانە:

(رَبَّنَا لَا تُزِغْ قُلُوبَنَا بَعْدَ إِذْ هَدَيْتَنَا وَهَبْ لَنَا مِنْ لَدُنْكَ رَحْمَةً إِنَّكَ أَنْتَ الْوَهَّابُ) (آل عمران: ٨)

(وَالَّذِينَ جَاءُوا مِنْ بَعْدِهِمْ يَقُولُونَ رَبَّنَا اغْفِرْ لَنَا وَلِإِخْوَانِنَا الَّذِينَ سَبَقُونَا بِالْإِيمَانِ وَلَا تَجْعَلْ فِي قُلُوبِنَا غِلًّا لِلَّذِينَ آَمَنُوا رَبَّنَا إِنَّكَ رَءُوفٌ رَحِيمٌ) (الحشر: ١٠)

(يا مقلب القلوب، ثبت قلوبنا على دينك)

(اللهم إني عبدك ابن عبدك ابن أمتك، ناصيتي بيدك، ماض في حكمك، عدل في قضاؤك، أسألك بكل اسم هو لك، سميت به نفسك، أو أنزلته في كتابك، أو علمته أحدا من خلقك، أو استأثرت به في علم الغيب عندك، أن تجعل القرآن ربيع قلبي، ونور بصري، وجلاء حزني، وذهاب همي)

بە راستی ئەمانە هۆكاری حەقیقی پاراستنی دڵ و خۆشی خستنە نێو دڵەكانمانن، ئەگەرنا زۆر كەسی تر هەوڵیان داوە رێگەی تر بگرنەبەر، بەلآم دواجار تیایدا سەركەوتوو نەبون.

دیلكارنگى نووسەرێكى بەناوبانگى ئەمەریكی بوو، سەیری كرد خەڵكێكى زۆر كێشەی راڕایی و دوودڵییان هەیە، كتێبێكى نووسى بەناو نیشانى (واز لە رارایی بهێنەو دەست بكە ژیان) واز لە قەلەقى بهێنەو ژیانێكى ئاسوودە دەست پێبكە، كتێبێكى ترى نووسى بە ناونیشانى (هونەری هاوڕێگرتن)، ئەم دوو كتێبە وەرگێردراونەتە سەر دەیان زمان و بە ملیۆنەها نوسخەیان لێ چاپ كراوە، كەچی دواجار بە خۆكوشتن كۆتایی بە ژیانى خۆی هێنا و هەرچیەك بۆ ئەو خەڵكەی نووسیبوو، نەیتوانى قەناعەت بە خۆی بكات ئاسوودە بژی و لە دەست ژیان رانەكات.