موعجیزەی پێغەمبەران
مەسەلەیەكی تری پەیوەست بە پێغەمبەران بریتیە لە موعجیزەی پێغەمبەران، لەوێشەوە رێخۆشكەری بكەین بۆ بڕوابوون و تێگەیشتن لە موعجیزەكانی پێغەمبەری ئیسلام، چونكە پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) درێژەپێدەر و تەواوكەری پەیامەكانی پێشووەو پێش ئەو پێغەمبەرانی دی هاتون، خوای گەورە دەفەرموێت:
(قُلْ مَا كُنْتُ بِدْعًا مِنَ الرُّسُلِ وَمَا أَدْرِي مَا يُفْعَلُ بِي وَلَا بِكُمْ إِنْ أَتَّبِعُ إِلَّا مَا يُوحَى إِلَيَّ وَمَا أَنَا إِلَّا نَذِيرٌ مُبِينٌ) (اڵاحقاف: ٩)
(پێیان بڵێ: كە من یەكەم كەس نیم لە پێغەمبەرەكاندا تا ئینكاری پەیامەكەم بكەن. نەخێر، بەڵكو پێش من چەندان پەیامبەری تر هاتووە، كە ئەوانیش هەر ئەوەی منیان وتووە و نایشزانم چی بەسەر من و چی بەسەر ئێوەدا دەهێنرێ؟ چونكە گشت بڕیارەكانی خوا لە منەوە ناردیارن. من پەیڕەوی هەر لە وەحی دەكەم، كە لەلایەن خواوە بۆم دێت من هەر بێداركەرەوەو ترسێنەرێكی ئاشكرام).
یەكێك لە حیكمەتەكانی پێدانی موعجیزە بە پێغەمبەران بۆ ئەوەیە هیچ كەسێ بەڵگەی بە دەستەوە نەمێنێ و بڵێ مەسەلەكەمان لا روون نەبووەو بەڵگەی پێویستمان لەبەرچاو نەبووە، بۆ ئەمە خوای گەورە موعجیزەیەكی بە پێغەمبەران بەخشیوە كە لە توانای مرۆڤدا نەبووە هەتا ببێتە بەڵگەی روون بۆ ئەوانەی بڕوا دێنن و تەحەددایەكیش بێت بۆ ئەوانەی نكووڵی دەكەن.
بۆ نموونە كەسێ بڵێ من شیعرێ دائەنێم كە هیچ كەس نەتوانێ هاوشێوەی ئەو شێعرە بێنێ، یان بڵێ من نەشتەرگەریەك ئەكەم كەس نەتوانێ لەو جۆرە نەشتەرگەریە بكات، یان مۆبایڵێك ئەهێنمە ئاراوە كەس نەتوانێ شتی وا بكات، یان شێوەیەك ڕائەكەم كەس نەتوانێ وا رابكات، ئەمە بۆ كاتێكی دیاریكراو و ناوچەیەكی سنووردار بووە، بەڵام موعجیزە بۆ هەموو سەردەمەكانە، بۆ نموونە موعجیزەی قورئان هەتا رۆژی قیامەت بە موعجیزەیی دەمێنێتەوە.
تایبەتمەندیەكانی موعجیزە:
یەكەم: موعجیزە دەبێت لەسەر دەستی پێغەمبەرێ (النبی یان الرسول) رووبدات، موعجیزەش جیایە لە كەرامات، چونكە كەرامات بۆ ئەولیایە و موعجیزەش بۆ پێغەمبەرانە، جا هەركەس بانگەشەی كەرامات بكات، جێی گومانەو هی بڕوا پێكردن نیە، چونكە ئەولیا كە كەراماتیان هەبووە شاردوویەتیانەوەو بێ ویستی خۆیان ئاشكرا بووە.
دووەم: موعجیزە هاوشانی پەیامی پێغەمبەرەكە هاتووەو هێمای لاوازی و كەموكورتی نەبووە بۆ پێغەمبەرەكە یان بۆ پەیامەكە، بەڵكو گەورەیی بووە بۆ پێغەمبەرەكەو پەیامەكەی، تەنانەت تەحەددایەك بووە بۆ نەیارانی.
سێهەم: هەر موعجیزەیەك كە تەحەددای نەیارانی پێغەمبەرەكە یان پەیامەكەی كردووە، تەحەدیەكەی سەركەوتوو بووەو هیچ كەس نەیتوانیوە وەڵامی تەحەدداكە بداتەوەو موعجیزەكە ببەزێنێ.
جۆرەكانی موعجیزەش بریتی بوون لە موعجیزەی هەستپێكراو (حسی) یان موعجیزەی عەقڵی، وەك بەخششێ بۆ موسڵمانان، موعجیزەكانی پێغەمبەری ئیسلام دەست لێ دراو نەبوون تایبەت بە سەردەمێك و كۆتایی بێت، بەڵكو هاوشێوەی پەیامەكە هەتا رۆژی دوایی ئەو موعجیزانە ماونەتەوە و رۆژ دوای رۆژیش موعجیزەكان دەردەكەونەوە، هەرچەندە هەندێ موعجیزەش هەبون هەستپێكراو بوون و لە سەردەمی پێغەمبەردا (صلى الله عليه وسلم) روویانداوەو كۆتاییان پێ هاتووەو ئەمڕۆ بۆ ئێمە وەك رابردوویەكی پڕ شانازی ماونەتەوە.
پێغەمبەری خوا (صلى الله عليه وسلم) دەفەرموێت (ما من الأنبياء نبي إلا أعطي ما مثله آمن عليه البشر، وإنما كان الذي أوتيت وحيا أوحاه الله إلي، فأرجو أن أكون أكثرهم تابعا يوم القيامة)، (1) (هەر پێغەمبەرێ هێندە بەڵگەی پێ بەخشراوە كە بەڵگە بێت تا مرۆڤەكان باوەڕی پێ بهێنن، ئەوەش كە بە من دراوە وەحیەكە كە خوای گەورە بۆی دابەزاندووم، جا هیوام وایە لە رۆژی دواییدا لە هەموو پێغەمبەران شوێنكەوتەم زیاتر بێت)، هۆكاری زۆری شوێنكەوتەیی پێغەمبەری خوایش (صلى الله عليه وسلم) لەبەر موعجیزە گەورەكەیە كە پێی دراوەو بریتیە لە قورئان، جا ئەگەر ئەمڕۆ ئێمە قورئانمان لەبەردەستدا نەبوایە، چیمان بكردایە؟ باسی موعجیزەكانی سەردەمی پێغەمبەرمان (صلى الله عليه وسلم) بكردایە؟ وەك هەڵوقڵانی ئاو لە پەنجەكانی پێغەمبەری خوا (صلى الله عليه وسلم)، یان هەر موعجیزەیەكی تری ئەو سەردەمە، بە یەك نەخێر وانیە بەرپەرچیان دەدایەوەو تەواو، بەڵام موععجیزەی ئەمڕۆی بەردەستی موسڵمانان قورئانە.
لە ئایینی جوولەكەدا بوون بە جوولەكە نیە، واتە ئایینەكەیان مۆركی بانگەوازی و فراوانبوونی نیە و كەس وەرناگرێت بۆ ناو ئایینەكە، كەسێكی جوولەكە بیەوێت باسی شانازیەكانی ئەو ئایینە بكات، باسی موعجیزەی داردەسەكەی پێغەمبەر مووسا دەەكات، باسی نیشانەكەی دەستی دەكات، بەڵام كەسێك بیەوێ باوەڕ بەو شتانە نەكات، بە نەخێرێك بەرپەرچی ئەداتەوەو داوای بەڵگەی لێ ئەكات، جا چ بەڵگەیەكی مەلموس هەیە ئەو شتە بسەلمێنێ.
یان حەواریەكانی عیسا داوای موعجیزەیان كرد و خواش بۆی هێنانەدی (إِذْ قَالَ الْحَوَارِيُّونَ يَا عِيسَى ابْنَ مَرْيَمَ هَلْ يَسْتَطِيعُ رَبُّكَ أَنْ يُنَزِّلَ عَلَيْنَا مَائِدَةً مِنَ السَّمَاءِ قَالَ اتَّقُوا اللَّهَ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ (112) قَالُوا نُرِيدُ أَنْ نَأْكُلَ مِنْهَا وَتَطْمَئِنَّ قُلُوبُنَا وَنَعْلَمَ أَنْ قَدْ صَدَقْتَنَا وَنَكُونَ عَلَيْهَا مِنَ الشَّاهِدِينَ) (المائدة: ١١٢ - ١١٣)، (بیربكەوە كە حەوارییە دڵسۆزە شوێنكەوتووەكانت وتیان: ئەی عیسای كوڕی مەریەم! ئەرێ دەكرێ پەروەردگارت لە ئاسمانەوە خوانێكمان بۆ بنێرێتە خوارەوەو هەموو جۆرە خواردنێكی تێدا بێت، عیسا وتی: خەڵكینە! لەخوا بترسن و واز لەو جۆرە قسانە بێنن، ئەگەر راستە باوەڕتان بە دەسەڵاتی خوا هەیە، گوتیان: ئاخر ئەمانەوێ لێی بخۆین و دڵنیایش ببین لەسەر یەكتاپەرستیی خواو، ڕاستیی تۆ و باشتریش بزانین كە تۆ ڕاستت لەگەڵ كردوین و بشبینە شایەت كە ئەوخوانە بەڵگەی دەسەڵاتی خوایەو، باوەڕیشمان بتەوتر ببێ).
لەم موعجیزەدا هەموو هەستەوەرەكانی بینین و بیستن و بۆنكردن و تامكردن و دەست لێدان بوونیان هەیە، ئامادە نین بە پێغەمبەرێك و كتێبێك كە لە خواوە هاتووە دلًیان ئارام بگرێت و بێخەم بن، داوای پاروویەكی چوری خواردن دەكەن تا بێخەم و دڵنیایان بكات.
ئەم موعجیزەیە، یان موعجیزەی زیندووكردنەوەی مردوو لەلایەن عیسا پێغەمبەرەوەو هەر موعجیزەیەكی تری كە هەیبووە، هەموو ئەمانە چ بەڵگەیەكی مەلمووس هەیە بۆ سەلماندنیان، هەندێ لە موعجیزەكانی رابردوو و پێغەمبەرانی پێشوو، دەكرێت لەمڕۆ یان دواتردا ئەنجام بدرێن، واتە لە كاتی خۆیدا موعجیزە بووبن، بەڵام موعجیزەی قورئان هەتا هەتایە بەردەوامە.
چۆن پێغەمبەران ئەناسرێنەوە؟
یەكەم: سەیركردن‌و رامان لە خودی پێغەمبەرەكە: ئەمەش بە رامان لە ژیان‌و هەڵسوكەوتی‌و توێژینەوەی ورد سەبارەت بە هەڵوێست و ژیاننامەی ئەو پێغەمبەرە، ئیتر لێرەوە زۆربەی وردەكاریەكانت بۆ دەردەكەوێت.
دووەم: سەیركردن‌و رامان لە پەیامی پێغەمبەرەكە.
سێهەم: رامان و تێگەیشتن لە موعجیزەی پێغەمبەرەكە، بۆ نموونە بزانین چ موعجیزەیەكی پێ بووەو لە چ سەردەمێكدا بووەو گرنگی ئەو موعجیزەیە بۆ ئەو سەردەمە چۆن و چەندە بووە.
چوارەم: چواردەور و هاوەڵانی پێغەمبەرەكە و خوێندنەوەی ژیانیان و وەرگرتنی راوبۆچوون و هەڵسوكەوتیان سەبارەت بە پێغەمبەرەكە، ئاماژەیەكی تری ناسینەوەی پێغەمبەرن.
پێنجەم: وردبوونەوە لە نەیارانی پێغەمبەرەكە هەتا لە ناسینی نەیارو دژەوە، راستی و حەقبوونی پێغەمبەرەكەت بۆ دەربكەوێت، بۆ نموونە بۆ تێگەیشتن لە رۆژ و سەلماندنی رووناكیەكەی، یەكێك لە بەڵگەكان باسكردنی شەو و سەلماندنی تاریكیەكەیەتی.
شەشەم: ناسینەوەی تەزویری پێغەمبەرایەتی كە كەسانێك بانگەشەی پێغەمبەرایەتییان كردووەو راستگۆ نەبوون، بە هۆی ئەو خاڵانەی پێشوو و ئەنجامی ئیشیانەوە دەردەكەوێت كە پێغەمبەر نەبون، جا ناسینی ئەوانە خۆی بۆ خۆی ئاماژەیەكی جیاكەرەوەی نێوان پێغەمبەران و كەسە تەزویركارەكانە، پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) دەفەرموێت (ولا تقوم الساعە حتی یبعث دجالون كذابون، قریبا من ثلاثین، كلهم یزعم أنه رسول الله)، (2) (رۆژی دوایی نایەت هەتا بڕێ دەججالی درۆزن دەنێردرێن، نزیكەی سی دانە ئەبن، هەموویان بانگەشەی ئەوە دەكەن كە پێغەمبەری خوان).
جا هەتا پێغەمبەری خوا (صلى الله عليه وسلم) دەرنەكەوت و گەورەیی و رێزی و دەسەڵاتی نەكەوتە بەرچاوی خەڵك، هیچ كەس نەبوو بانگەشەی پێغەمبەرایەتی بكات، بە دەركەوتنی پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) ئینجا خەڵكێك بیری لەوە كردەوە بانگەشەی پێغەمبەرایەتی بكات، بۆیە ئەگەر لە هەردوولا ورد بیتەوە، بە تەواوەتی ئەصل و تەزویرت بۆ جیا دەكرێتەوە، موعجیزەی خوا و پاڵپشتی سەرخستنی خوا بۆ پێغەمبەران و كەسێتی پێغەمبەران، خاڵی جیاكەرەوەی پێغەمبەران و بانگەشەكەرە تەزویرەكانی پێغەمبەرایەتین.
ئیبنوتەیمیە دەڵێت: پێغەمبەرایەتی دوو جۆرە كەس بانگەشەی ئەكەن، یان راستگۆترینی راستگۆكان، یان درۆزنترینی درۆزنان.
با بە نموونەیەك زیاتر روونی بكەینەوە: وا دابنێ دوو مامۆستات هەیە، زەحمەتە بتوانی ئەم مامۆستایانە بزانی كام مامۆستایە دڵسۆزەو كامیان دڵسۆز نییە، بەڵام بە ئاسانی ئەتوانی جیاوازی بكەیت لە نێوان مامۆستایەك و شێتێكدا، یان خزمێكت هەیە دەستپاكە، ئەمینە، هەموو كەس لێی ڕازییە، هەموو كەس خۆشیان ئەوێ‌‌و ڕەحمەتی بۆ ئەنێرن، هەر لە نێو كەسوكارەكەی خۆشتانا كە یەكێك دێتە ژوورەوە دەرگای درۆزنی و بێڕێزی ئەو كەسە دەرئەكەوێت، جیاكردنەوەی ئەم دوو كەسێتیە شتێكی سەخت نیە.
درۆكردنیش بە دەم كەسێكەوە جیاوازە لە درۆكردن بەدەم چەند كەسێكەوە، ئەوەش ئاسانترە لەچاو درۆكردن بەدەم كۆمەڵگەیەكەوە، بەو شێوە تا زیاتر بكات، هەروەها درۆكردن بەدەم منداڵێكەوە جیاوازە لە درۆكردن بەدەم گەورەیەكەوە، درۆكردن بەدەم كەسێكی ئاساییەوە جیاوازە لە درۆكردن بەدەم زانا یان سەركردەیەكەوە، جا چ جای ئەوەی كەسێ یان كەسانێك درۆ بكەن بە دەم خوای گەورەوە، ئەوانە خوا وا باسی كردوون (وَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَرَى عَلَى اللهِ كَذِبًا) یان بڵێت وەحیم بۆ هاتووەو وایش نەبێت (أَوْ قَالَ أُوحِيَ إِلَيَّ وَلَمْ يُوحَ إِلَيْهِ شَيْءٌ) یان بانگەشەی دابەزاندنی پەیام بكات (قَالَ سَأُنْزِلُ مِثْلَ مَا أَنْزَلَ اللَّهُ).
جا ساختە و فێڵ و هەوڵی نەیارانی ئیسلام هەمووی لە قورئان و فەرموودەدا باسكراوەو شتێكی شاراوە نیە لێمان، ئەوانیش ئامانجیان نیە چەند بەڵگەیەك بهێنن كە هەموویان ناراستبوونی پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) بسەلمێنن، بەڵكو هەموو ئەوانەیان بۆ ئەوەیە بەڵكو یەك دانەیان سەربگرێت و تەنها یەك ناتەواوی و ناراستی بدۆزنەوەو بەو یەك ناراستیە هەموو پەیامی خوا و پێغەمبەرایەتی پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) بخەنە ژێر پرسیارەوە، بەڵام تا ئەمڕۆیش شتێكی وایان دەست نەكەوتووە.
ئەگەر ئەمڕۆ شوانێكی نەخوێندەوار بهێنیت بڵێیت ئادەی لەسەر هەموو بوارەكانی وەك یاسا و پزیشكی و گەردوون و فیزیا و ...هتد قسە بكە و مەرجیش بێت هەموو قسەكانی راست بن، بەڵكو مەرج بێت بۆ چەند سەدە دوای ئەویش زانست سەلمێنەری وتەكانی بن، ئایا ئەمە شتێكی مەحاڵ نیە؟ دەی ئەمە بۆ پێغەمبەری خوا (صلى الله عليه وسلم) روویداوە كە وا چواردە سەدە تێدەپەڕێت هێشتا رۆژ دوای رۆژ راستێتی فەرموودەكانی زیاتر دەردەكەون.
زۆر كەس هەبون لە رابردوودا قسەیان لەسەر بوارە جیا جیاكان هەبووەو دوای ماوەیەك ناراستی بۆچوونەكانیان دەركەوتووە، بەڵكو باسكردنی قسەكانیان لە دەرەوەی بازنە مێژووییەكە، بۆتە عەیبەیەك كە كەس رووی نایەت بیخاتەڕوو، بەڵام موسڵمان ترسی نیە و شانازی دەكات بە خوێندنەوەی قورئان و گێڕانەوەی فەرموودەكان، چونكە دەزانێت ئەوانە راستی و بێگومانن و هیچ زانستێك ناتوانێت بەرپەرچیان بداتەوە.
لەو كەسە ساختانەی بانگەشەی پێغەمبەرایەتییان دەكرد، موسەیلەمەی درۆزن بە نموونە وەردەگرین و بە كورتی چەند شتێكی لێ باس ئەكەین، ئەمەشیان بۆیە باس ئەكەین، لە هەموویان زیاتر دەركەوت و دەسەڵاتی پەیدا كرد.
جارێك موسەیلەمە عەمری كوڕی عاصی بینی –هێشتا عەمر موسڵمان نەبووبوو- بە عەمری كوڕی عاص وت: ئەرێ ئەو هاوڕێیەتان لەم ماوەدا چی بۆ دابەزیوە؟ عەمریش وتی سوورەتێكی زۆر پوخت و بەهێزی بۆ دابەزیوە، ئەویش وتی چیە، عەمریش بۆی خوێندەوە: (وَالْعَصْرِ (1) إِنَّ الْإِنْسَانَ لَفِي خُسْرٍ (2) إِلَّا الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ وَتَوَاصَوْا بِالْحَقِّ وَتَوَاصَوْا بِالصَّبْرِ (3))، موسەیلەمە كەمێك راما و دواتر سەری بەرزكردەوەو وتی جا منیش شتێكی لەو چەشنەم بۆ دابەزیوە، عەمر وتی كامەیە، موسەیلەمەش وتی (یا وبر، یا وبر، إنما انت ایراد و صدر، وسائرك حفر نقر)، ئینجا وتی ئەی عەمر پێت چۆن بوو؟ عەمریش وتی بەخوا خۆت ئەزانیت بڕوات پێ ناكەم و ئەزانم درۆ ئەكەیت. (3).
هەندێ لەو ئایەتانەی موسەیلەمە بانگەشەی دەكرد بۆی دابەزیون:
(يَا ضِفْدَعُ بنت الضِّفدعين نقِّي لكم نقِّين، لَا الْمَاءَ تكدِّرين وَلَا الشَّارب تَمْنَعِينْ، رَأْسُكِ فِي الْمَاءِ، وَذَنَبُكِ فِي الطِّين)
(والمبذِّرات زَرْعًا، وَالْحَاصِدَاتِ حَصْدًا، والذَّاريات قَمْحًا، والطَّاحنات طِحْنًا، وَالْخَابِزَاتِ خَبْزًا، والثَّاردات ثَرْدًا، وَاللَّاقِمَاتِ لَقْمًا، إِهَالَةً وَسَمْنًا، لَقَدْ فضِّلتم عَلَى أَهْلِ الْوَبَرِ، وَمَا سَبَقَكُمْ أَهْلُ الْمَدَرِ، رَفِيقَكُمْ فَامْنَعُوهُ، وَالْمُعْتَرَّ فآووه، والنَّاعي فواسوه)
(وَالْفِيلْ وَمَا أَدْرَاكَ مَا الْفِيلْ، لَهُ زلُّوم طَوِيلْ، وَكَانَ يَقُولُ: واللَّيل الدَّامس، والذِّئب الْهَامِسْ، مَا قَطَعَتْ أَسَدٌ مِنْ رَطْبٍ وَلَا يَابِسٍ)
(لَقَدْ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَى الْحُبْلَى، أَخْرَجَ مِنْهَا نَسَمَةً تَسْعَى، مِنْ بين صفاق وحشى). (4).
جارێك پیاوێك هات بۆ لای موسەیلەمەی درۆزن و پێی وت: مناڵم بۆ نامێنێ، ئێستا كوڕێكم هەیە دە ساڵ تەمەنیەتی، كوڕێكیشم تازە لەدایك بووە، بەڵكو نزایەكیان بەسەردا بخوێنی، ئەویش نزای بۆ كردن بەڵكو خوا بیانهێڵێتەوە تا تەمەنی چل ساڵی، پیاوەكەش رۆیشتەوە ماڵەوە، كەچی بینی مناڵە گەورەكەی كەوتۆتە بیرەوەو منداڵە ساواكەشی گیان ئەدا.
جارێكی تر مناڵێكیان هێنا بۆ لای و پێیان وت ئەم مناڵە سەری ئەڕووتێتەوە، ئەویش دەستی هێنا بەسەریدا، كەچی بۆ بەیانی كەچەڵ بووبوو.
جارێك بیرێكیان لێدا و داوایان لێكرد شتێ بكات بەرەكەت بكەوێتە ئەو بیرەوە، ئەویش تفێكی تێكرد، بۆ بەیانی بیرەكە وشكی كرد.
ئافرەتێكیش هەبوو بە ناوی سەجاح كە ئەویش شاعیر بوو و بانگەشەی پێغەمبەرایەتی ئەكرد، پێكەوە كۆبوونەوەیەكیان بەست هەتا رێكبكەون و هێزیان یەك بخەن، لە كاتی گفتگۆیاندا بڕێ دەستەواژەی زۆر نەشیاو لە نێوانیاندا ئاڵوگۆڕ پێ دەكەن، شەویش پێكەوە دەخەون.
جا مەسەلەی پێغەمبەرایەتی و موعجیزە، مەسەلەیەكی گاڵتە نیە، هەركەس بانگەشەی بكات و لە ئاستیدا نەبێت، خوا ئابڕووی دەبات، كەسێكیش ناتوانێت لە هیچی نەبوو، خۆی بكات بە پێغەمبەر، كەسێ هیچ لە ئەندازیاری نەزانێت و بیەوێت خۆی وەك ئەندازیارێ نیشان بدات، بۆی ناچێتە سەر، پێغەمبەرانیش بە گشتی و پێغەمبەری خواش (صلى الله عليه وسلم) ئەگەر راستگۆ نەبوونایە، لەو هەموو فلتەرە دەردەنەچوون، وەك چۆن بینیمان موسەیلەمە كە راستگۆ نەبوو، تیایدا دەرنەچوو.
---------
پەراوێزەكان:
[1] - متفق عليه.
2- متفق عليه.
3- البداية والنهاية، ج6، ص 326.
4- البداية والنهاية، ج6، ص 359.