خاڵە هاوبەشەكانی نێوان پێغەمبەران

خوای گەورە دەفەرموێت (قُلْ مَا كُنْتُ بِدْعًا مِنَ الرُّسُلِ وَمَا أَدْرِي مَا يُفْعَلُ بِي وَلَا بِكُمْ إِنْ أَتَّبِعُ إِلَّا مَا يُوحَى إِلَيَّ وَمَا أَنَا إِلَّا نَذِيرٌ مُبِينٌ) (اڵاحقاف: ٩) (پێیان بڵێ‌: كە من یەكەم كەس نیم لە پێغەمبەرەكاندا تا ئینكاری پەیامەكەم بكەن. نەخێر، بەڵكو پێش من چەندان پەیامبەری تر هاتووە، كە ئەوانیش هەر ئەوەی منیان وتووە و نایشزانم چی بەسەر من و چی بەسەر ئێوەدا دەهێنرێ‌؟ چونكە گشت بڕیارەكانی خوا لە منەوە ناردیارن. من پەیڕەوی هەر لە وەحی دەكەم، كە لەلایەن خواوە بۆم دێت من هەر بێداركەرەوەو ترسێنەرێكی ئاشكرام).

هەروەها خوای گەورە دەفەرموێت (قُلْ مَنْ أَنْزَلَ الْكِتَابَ الَّذِي جَاءَ بِهِ مُوسَى نُورًا وَهُدًى لِلنَّاسِ) (اڵانعام: ٩١)  (پێیان بڵێ‌: باشە! ئەو نامەی (تەورات)ـە مووسا هێنای كێ‌ دایبەزاند كە بوویە رووناكیی و، رێنمایی بۆ مەردم؟)  جا پێویستە بپرسین ئەو كتێبەی كە هات بۆ موسی (علیە السلام) كێ‌ ناردییە خوارەوە؟ ئایە ئینجیل و تەورات لە فەراغەوە هاتون؟

بۆیە كاتێك كەسێك لەگەڵ كەسێكی نەصرانی موناقەشە ئەكەیت‌و دەڵێت محمد (صلى الله عليه وسلم) پێغەمبەر نییە، دەتوانیت لێی بپرسیت ئەی عیسا بە پێغەمبەر دەزانن؟ ئینجا باسی سیفەتەكانی دەكات تا بۆت بسەلمێنێت، باشە، هەر ئەم سیفەتانە لەپێغەمبەری خوادا (صلى الله عليه وسلم) كۆنابنەوە؟ ئایە ئەم تایبەتمەندیانە تەنها بەكەسێك و دوان دراوە‌و ئیتر كەسی تر لەو بوارەدا بەشداری پێنەكراوە؟ ناكرێت كەسێكی تر هەبێ‌ هاوشێوەی ئەوان ئەم پەیامەی بۆ هاتبێت؟!

بێگومان كەسی تریش هەبووە لە دوای ئەو پێغەمبەرانەش كە ئەم  پەیامەی پێگەیشتووە، بۆیە خوای گەورە پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) فێر دەكات بفەرموێت من شتێكی داهێنراوم نەهێناوە لەناو پێغەمبەراندا ، واتە پێغەمبەران (علیهم السلام) هەموویان شایەت‌و پێشەنگن بۆ ڕاستێتی پێغەمبەری خوا (صلى الله عليه وسلم)، پێغەمبەریش سەلمێنەری ڕاستێتی پەیامی پێغەمبەرانی پێش خۆیەتی، بۆیە ئەمە زنجیرەیەكی تەواوكارییە و هەر لە ئادەمەوە (علیە السلام)ەوە دەستی پێكردووە‌و بە پێغەمبەری خوا (صلى الله عليه وسلم)  كۆتایی دێت.

با نموونەیەك بخەینە بەرچاو، ئەگەر كەسێك لە بازاڕەوە بێتەوەو بڵێت ئێستا لەبازاڕەوە هاتم قەدەغەی هاتوچۆ كرابوو و ڕەشبگیری بوو، لێی دەپرسین خۆت بینیت؟ بڵێ‌ بەڵێ‌، ئێمەش بڕوای پێ دەكەین، یاخود بەقسەی تاكە كەسێك كە مانگ دەبینێت هەموو موسڵمانان دەست دەكەن بە ڕۆژووگرتنی مانگی رەمەزان و بە بینینی تەنها كەسێكیش هەموو موسڵمانان دەیكەن بە جەژن، ئەی ئەگەر (124000) پێغەمبەر (سەلامی خوایان لەسەربێت) لە كات و شوێنی جیاجیادا هاتبن یەك قسە بڵێنەوە بە مرۆڤایەتی، ئەوەش نەبێت ئەم كەسانە یەكتریان فێركرد بێت، ڕێكخراوێك یان دەزگایەك كۆی نەكردبنەوە، هەموان ئەمە پەیامیان [ أَنِ اعْبُدُوا الله ۆاجْتَنِبُوا الطاغُوت ] كەواتە ئەمە پاڵپشتی راستی ئەو پەیامە زیاتر و زیاتر ئەكات.

ئەمە ئەصڵی بابەتەكەیە كە خوای پەروەردگار دەفەرموێت (وَلَقَدْ بَعَثْنَا فِي كُلِّ أُمَّةٍ رَسُولًا أَنِ اعْبُدُوا اللَّهَ وَاجْتَنِبُوا الطَّاغُوتَ) (النحل: ٣٦ ) ] واتە (لەناوهەموو هۆزو تیرەیەكدا پێغەمبەرێكمان ناردووە، وتمان بە قەومەكەتان و بە گەلەكانتان بڵێن با پەروەردگار كە (الله) یە بە تاكو تەنها بیپەرستن و دووركەونەوە لە هەر پەرستراویك كە لە غەیری (الله) بپەرسترێت).

پێغەمبەری خوا (صلى الله عليه وسلم) شتێكی تازەی نەهێناوە كە لەگەڵ عەقڵیەت و پەیامی پێغەمبەرانی پێش خۆی نەگونجێت، بۆیە دەبینین هەمان ئەو مەنهەج و عەقیدەی كە ئیسلام هێناویەتی ئەوانیش لە سەر هەمان ئەو مەنهەجە بوون (مَا كَانَ إِبْرَاهِيمُ يَهُودِيّاً وَلا نَصْرَانِيّاً وَلَكِنْ كَانَ حَنِيفاً مُسْلِماً وَمَا كَانَ مِنَ الْمُشْرِكِينَ) (آ‌ل عمران: ٦٧] (دڵنیابن كە ئیبراهیم نە جوولەكە بو‌و، نە گاور، بەڵكو خوا بە یەكزان و یەكتاپەرست و ملكەچ و ڕاساڵ و موسڵمانێك بوو، تەنها ساتێكیش لەهاوبەش پەیداكەران نەبوو)، كەواتە ئیسلام دینی هەموو پێغەمبەرانە (سەلامی خوایان لەسەر بێت ) وە دەبێت  لەمە جوان تێبگەین وە غەیری ئیسلام هیچ دینێكی تر نییە بە حەق هەروەك خوای گەورە دەفەرموێت (وَمَنْ يَبْتَغِ غَيْرَ الْإِسْلَامِ دِينًا فَلَنْ يُقْبَلَ مِنْهُ وَهُوَ فِي الْآخِرَةِ مِنَ الْخَاسِرِينَ) (آ‌ل عمران: ٨٥  ]، (هەركەسێ‌ بێجگە لەبەرنامەو شەریعەتی ئیسلام هەردینێك بۆخۆی هەڵبژێرێ‌ و بیكا بەبەرنامەی خۆی هەرگیز لێیوەرناگیردرێ‌ و لەدوارۆژیشدا لەڕیزی زیانمەندانە).

با تەماشایەكی پەیامی قورئان بكەین سەبارەت بە پێغەمبەرانی پێشوو و پەیامەكانیان:

خوای گەورە دەفەرموێت (قُلْ إِنَّنِي هَدَانِي رَبِّي إِلَى صِرَاطٍ مُسْتَقِيمٍ دِينًا قِيَمًا مِلَّةَ إِبْرَاهِيمَ حَنِيفًا وَمَا كَانَ مِنَ الْمُشْرِكِينَ) (اڵانعام: ١٦١) واتە: (ئەی محمد (صلى الله عليه وسلم) بڵێ‌ من خوای گەورە هیدایەتی داوم بۆ سەر ڕێگەی پێشینەكانی خۆم و بۆ سەر دینێكی ڕاست و دروست كە دینی پاكی ئیبراهیمە، ئەو ئیبراهیمەی لەهاوەڵ دانەران نەبووە).

هەروەها سەبارەت بە نوح (علیە السلام) دەفەرموێت (وَاتْلُ عَلَيْهِمْ نَبَأَ نُوحٍ إِذْ قَالَ لِقَوْمِهِ يَا قَوْمِ إِنْ كَانَ كَبُرَ عَلَيْكُمْ مَقَامِي وَتَذْكِيرِي بِآيَاتِ اللَّهِ فَعَلَى اللَّهِ تَوَكَّلْتُ فَأَجْمِعُوا أَمْرَكُمْ وَشُرَكَاءَكُمْ ثُمَّ لَا يَكُنْ أَمْرُكُمْ عَلَيْكُمْ غُمَّةً ثُمَّ اقْضُوا إِلَيَّ وَلَا تُنْظِرُونِ (71) فَإِنْ تَوَلَّيْتُمْ فَمَا سَأَلْتُكُمْ مِنْ أَجْرٍ إِنْ أَجْرِيَ إِلَّا عَلَى اللَّهِ وَأُمِرْتُ أَنْ أَكُونَ مِنَ الْمُسْلِمِينَ (72)) (یونس: ٧١ – ٧٢)  (تۆ ئەی پێغەمبەر! هەواڵ و بەسەرهاتی نووح (پەیامبەر) یان بۆ بخوێنەوە ئەوحەلە كە: بە هۆزو گەلەكەی خۆی گوت: ئەی هۆزی من ! ئەر بەبوونم لەناوتاندا قەڵس و نارەحەتن و، ئامۆژگاریشم بە ئایەتەكانی خوا لاتان گران دەبێ و پێتان ناخۆش دەبێت دەسا چاك بزانن كە: من هەر بەخوای خۆم پشت دەبەستم و، ئێوەیش چی ئەكەن بیكەن گوێم لێ نییە ئەوسا ئێوەو گشت پەرستراوەكانتان قسەتان یەكبخەن و هاواریان بۆبەرن، با یارمەتیتان بدەن بۆ دژایەتی و بەربەرەكانێی من  پاشان با كارو بڕیارتان، ئاشكراو ڕوون بێ و، دوو دڵی تێدا نەبێ، واتە: بە ئاشكرا سەرجەم دوژمنایەتیم بكەن! پاشان گشت پەلامارم بدەن و، هیچیش مۆڵەتم مەدەن، دیارە ئەمە ئەوپەڕ متمانەیە بەخوای گەورە كەپشتیوانیەتی  خۆ ئەگەر لە ئامۆژگارییەكانیشم ڕوو وەرگێڕن، لەبەر ئەوە نییە كە من داوای كرێیەكم لێكردبن، بەڵكو هەر لەبەر لاساریی و بەدبەختیی خۆتانە چونكە مزەو پاداشی من هەرلای خوایە و فەرمانم پێكراوە كە لەموسڵمانان بم).

لەبارەی ابراهیم ( علیە السلام)ەوە دەفەرموێت (وَمَنْ يَرْغَبُ عَنْ مِلَّةِ إِبْرَاهِيمَ إِلَّا مَنْ سَفِهَ نَفْسَهُ وَلَقَدِ اصْطَفَيْنَاهُ فِي الدُّنْيَا وَإِنَّهُ فِي الْآخِرَةِ لَمِنَ الصَّالِحِينَ (130) إِذْ قَالَ لَهُ رَبُّهُ أَسْلِمْ قَالَ أَسْلَمْتُ لِرَبِّ الْعَالَمِينَ (131) وَوَصَّى بِهَا إِبْرَاهِيمُ بَنِيهِ وَيَعْقُوبُ يَا بَنِيَّ إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَى لَكُمُ الدِّينَ فَلَا تَمُوتُنَّ إِلَّا وَأَنْتُمْ مُسْلِمُونَ (132) أَمْ كُنْتُمْ شُهَدَاءَ إِذْ حَضَرَ يَعْقُوبَ الْمَوْتُ إِذْ قَالَ لِبَنِيهِ مَا تَعْبُدُونَ مِنْ بَعْدِي قَالُوا نَعْبُدُ إِلَهَكَ وَإِلَهَ آبَائِكَ إِبْرَاهِيمَ وَإِسْمَاعِيلَ وَإِسْحَاقَ إِلَهًا وَاحِدًا وَنَحْنُ لَهُ مُسْلِمُونَ (133)) (البقرە: ١٣٠ – ١٣٣) (كێ‌ هەیە بە دەر لەوكەسە خۆی گێل و گەوج بكا، ئایینی ئیبراهیم بنێتە لاوەو لابدا لێیی و، دەست بداتە بت پەرستیی؟ سوێندبێ‌ بە خوا، ئێمە لەم دنیایەدا ئیبراهیممان هەڵبژاردوو، پایەی پەیامبەرێتی و پێشەوایەتیمان پێبەخشی و لە دوا ڕۆژیشدا وا لە ڕیزی چاكان و صاڵحاندا  ئەو دەمە كە پەوەردگاری هەڵیبژاردو پێی فەرموو: دەبێ‌ ملكەچی بڕیارو فەرمانی من بی و، خۆ تەسلمیی ئێمە بكەیت، ئەوجا ئەویش گوتی: وا خۆم تەسلیم و ملكەچی فەرمانەكانی پەروەردگاری جیهان كردو، تەنیا ڕوو لەو دەكەم. ئیبراهیم و یەعقووب، ئەو ئایینەیان بە كوڕەكانیان وەسیەت كردو راسپارد: گوتیان: ڕۆڵەكانم..! بێگومان بن كەخوا ئەم ئایینی یەكتاپەرستییەی هەڵبژاردووە بۆتان دەسا ئێوەش هەوڵ بدەن كە تەنیاو تەنیا بە موسڵمانێتیی بمرن، ئاخۆ لە سەرە مەرگی یەعقووبدا، ئێوە ئامادە بوون تا بزانن لەو كاتەدا چی گوت بە كوڕەكانی؟ بە تایبەتی ئەوكاتە كە پێی گوتن: كوڕەكانم! دوای مردنی من، چی دەپەرستن؟ هەموو گوتیان: ئێمەش هەر خواكەی تۆو، خواكەی باووباپیرانی تۆ (ئیبراهیم و ئیسماعیل و ئیسحاق)، بە تاك و تەنیایی دەپیەرستین و، هیچ شتێ‌ ناكەینە شەریك و هاوبەشی و هەمووشمان تەنها بۆ ئەو تەسلیم و ملكەچ دەبین).

وە لە بارەی مووسا (علیە السلام)ەوە دەفەرموێت (وَقَالَ مُوسَى يَا قَوْمِ إِنْ كُنْتُمْ آمَنْتُمْ بِاللَّهِ فَعَلَيْهِ تَوَكَّلُوا إِنْ كُنْتُمْ مُسْلِمِينَ) (یونس: ٨٤) (موسا وتی: ئەی گەلەكەم! ئەگەر بەڕاستی ئێوە باوەڕتان بەخوا هێناوە جا دەبێ تەنها پشت بەو ببەستن ئەگەر موسڵمان و ملكەچی فەرمانی ئەوبوون).

هەر لە قورئاندا باسی جادووگەرەكانی فیرعەون دەكات كە ئیمانیان هێنا وتیان (وَمَا تَنْقِمُ مِنَّا إِلَّا أَنْ آمَنَّا بِآيَاتِ رَبِّنَا لَمَّا جَاءَتْنَا رَبَّنَا أَفْرِغْ عَلَيْنَا صَبْرًا وَتَوَفَّنَا مُسْلِمِينَ) (اڵاعراف: ١٢٦) (دیارە تۆش هەر لەبەر ئەمە ركت لێمانەو عەزیەتمان دەكەیت كە كاتێ‌ ئایەت و بەڵگەكانی پەروەردگارمان بۆمان هاتن، باوەڕمان پێ‌ هێنان دەسا ئەی خوای پەروەردگارمان! ئارامیی و تابشتمان بە سەردا بڕێژە و بە موسڵمانەتیش بمانمرێنە).

باسی حەوارییەكانی عیسا (علیە السلام) دەكات (فَلَمَّا أَحَسَّ عِيسَى مِنْهُمُ الْكُفْرَ قَالَ مَنْ أَنْصَارِي إِلَى اللَّهِ قَالَ الْحَوَارِيُّونَ نَحْنُ أَنْصَارُ اللَّهِ آمَنَّا بِاللَّهِ وَاشْهَدْ بِأَنَّا مُسْلِمُونَ) (آ‌ل عمران: ٥٢) (ئینجا هەركە عیسا هەستی كرد ئەوانە  باوەڕی پێناكەن " پاش ئەو هەموو مۆجیزانە وتی: كێ‌ بێ‌ لەبەر خوا  یارو یاوەرم بێ‌ وپێكەوە بەرەوانی لەدینەكەی بكەین؟ شاگردە دڵسۆز وپاڵاوتەكانی وتیان: هەر خۆمانین لەبەر ئایینی خوا یاریدەدەرین، بە تەنیا ئامادەین خۆبەخت كەین بۆخوا باوەڕی دامەزراومان بەخوا هێناوەو، تۆیش شایەتبە عیسا! كە: بەراستیی ئێمە موسڵمان‌و  ملكەچی فەرمانی خواین).

هەروەها لە سوننەتی پێغەمبەریشدا (صلى الله عليه وسلم) بەڵگە لەو بارەیەوە زۆرە:

پێغەمبەری خوا (صلى الله عليه وسلم) دەفەرموێت (الأَنْبِيَاءُ إِخْوَةٌ لِعَلاَّتٍ، أُمَّهَاتُهُمْ شَتَّى، وَدِينُهُمْ وَاحِدٌ) (1) واتە: (پێغەمبەران هەموویان بران لە باوكەوە واتا ئەصڵیان یەكە بەڵام دایكیان جیاوازە، ئایینیشیان یەكە).

ئەبوو هوڕەیڕە دەگێڕێتەوە لە پێغەمبەری خواوە (صلى الله عليه وسلم) كە دەفەرموێت (أَنَا أَوْلَى النَّاسِ بِعِيسَى ابْنِ مَرْيَمَ فِي الدُّنْيَا وَالآخِرَةِ). (2) (من لە دنیا و ئاخیرەتیشدا لە هەموو كەس لەپێشترم بە عیسای كوڕی مەریەم) عیسا پێغەمبەر موڵكی مەسیحی و نەصرانییەكان نییە و ئێمە لەپێشترین بە عیسا (علیە السلام ).

پێغەمبەری خوا (صلى الله عليه وسلم) كە باسی تەشریع دەكات دەفەرموێت: (إنا معشر الأنبياء أمرنا أن نؤخر سحورنا ، ونعجل فطرنا ، وأن نمسك بأيماننا على شمائلنا في صلاتنا)، (3) واتە: (ئێمەی كۆمەڵەی پێغەمبەران فەرمانمان پێكراوە زوو بەربانگ بكەینەوەو درەنگ پارشێو بكەین و دەست لە خواردنی پارشێو هەڵبگرین و لە كاتی نوێژەكانماندا دەست لەسەر سنگمان دابنێین). واتە ئەم جۆرە خوشوعە جۆرێك رامانە هەموو پێغەمبەرانی گرتۆتەوە، تۆیش كاتێك نوێژ دەكەیت‌و بەو جۆرە دەست  دەگریت، بیر لەوە دەكەیتەوە ئەم شێوازە دەست گرتنە تەنها هی ئەم سەردەمە نییە، بەڵكو لەو كاتەوەی مرۆڤەكان دینی ئاسمانییان بۆ هاتووە ئەم شێوازی دەستگرتنە بەردەوامەو هەر هەبووە.

بۆیە دەتوانین بڵێین دینی پێغەمبەران یەك دینە، تەشریعیشیان یەك شتە بەڵام بە كەمێك جیاوازییەوە.

بۆ نمونە: لە ناو جوولەكەكانی خەیبەردا یەكێك یان دووان لە سەركردەكانیان یان ئەشرافەكانیان زینایان كرد، لەو كاتەدا پێغەمبەری خوا (صلى الله عليه وسلم) لە كێشەدا بوو لەگەڵ ئەهلی خەیبەرو جوولەكەكاندا، جوولەكەكان دەیانزانی لە ئایینی خۆیاندا كەسێك زینای بكردایە دەبوو ڕەجم بكرێ، دوایی وتیان كاربەدەست‌و پیاوی گەورە زینا بكات عەیبە رەجم بكرێت، وتیان با شتێك دانێین كە هەمووی تێیدا یەكسان و هاوبەش بێت ، ڕێككەوتن لەسەرئەوەی هەر كەسێك زینا بكات ئاشكرای دەكەین و جەڵدی لی دەدەین و ڕەجمی ناكەین، ئەوەبوو ژن و پیاوێك لە سەركردەكانیان زینایان كرد، وتیان موحەممەد دینێكی ئاسانی هێناوە، ئەچین بۆ لای بەڵكو شتێكمان كەمتر لە ڕەجم پێ بڵێت، كە چوونە خزمەتی، پێغەمبەری خوا (صلى الله عليه وسلم) فەرمووی  (ما تجدون فی التوراة فی شأن الرجم) (لە تەوڕاتدا لە بارەی ڕەجمەوە چیتان خۆێندۆتەوە؟) خۆ پێغەمبەری خوا (صلى الله عليه وسلم) خوێندەواری نەبووە هەتا خۆی بزانێت، بە تایبەتیش زمانی عیبری نازانێت، وتیان ئاشكرایان دەكەین و جەڵدیان لێ‌ دەدەین، عەبدوڵای كوڕی سەلام وتی  بەخوا درۆ ئەكەن، بەڵكو ڕەجم دەكرێن ، بڕۆن كتێبی تەورات بهێنن و بیكەنەوە، عەبدوڵای كوڕی حیمیەر كە كابرایەكی جولەكە بوو دەستی خستە سەر لەوحەكەو و ئەو بەشەی خوێندەوە كە باسی ڕەجمی دەكرد، كاتێك دەستی خستە سەر بۆ ئەوەی بیشارێتەوە، عەبدوڵای كوڕی سەلام پێی وت: دەستت لابە و ئەو دێڕەی ژێر دەستت بخوێنەرەوە كە نووسراوە پیاوی زیناكەرو ژنی زیناكەر دەبێت ڕەجم بكرێن، پێغەمبەری خوا (صلى الله عليه وسلم) فەرمووی ڕاست دەكەیت، لە ئایینی ئێمەش هەمان شت هەیە.

خۆ پێغەمبەری خوا (صلى الله عليه وسلم) شارەزا نەبووە لە ئایینی جوولەكەكاندا تا بزانێت لە ئایینی ئەوانیشدا هەیە، بەڵكو ئەمە پەیوەستە بە وەحییەوە، هەر ئەو خودایەی وەحی ناردووە بۆ (عیسا) و (مووسا)، ئەویشە پەیامی ناردووە بۆ پێغەمبەری خوا موحەممەد (صلى الله عليه وسلم).

كەواتە پێغەمبەران لە كۆمەڵێك شتدا هاوبەش بوون كە دەكرێت خەڵكانی تریش تێیدا هاوبەش بن ، كۆمەڵێك شتیش جیا لە خەڵكانی دی تایبەت بووە بە پێغەمبەرانەوە، پێغەمبەری خواش (صلى الله عليه وسلم) بڕێك تایبەتمەندی هەبووە:

یەكەم: پاكی رەچەڵەك: پێغەمبەری خوا (صلى الله عليه وسلم) رەچەڵەكی پاك بووە هەتا دەگاتە (ئادەم) (علیەالسلام)، خۆی ئاماژەی پێداوە زینا لە نەسەبیدا ڕووینەداوە هەتا دەگاتەوە (ئادەم)، (4) لە سەردەمی پێغەمبەریشدا (صلى الله عليه وسلم) كە رەچەڵەك زانستێك بووە و خەڵك شارەزای رەچەڵەكی یەكتر بون، هیچ یەك لە دووژمنانی پێغەمبەری خوا (صلى الله عليه وسلم) نەیانتوانیوە پەنجە بۆ رەچەڵەكی پێغەمبەری خوا (صلى الله عليه وسلم) درێژ بكەن.

كاتێك ڕەخنە لە (عیسی) (علیە السلام) دەگرن خوای گەورە موعجیزەیەكی گەورەتری دەداتێ‌  تا بتوانێت پێیان دەم كوت بكات . ئینجا گەورەی دەكەن و دەڵێن ئەمە خوایە ، كەپێشتر دەیان وت ئەمە منداڵی زینایە ، وە خوای گەورە قوەتێك دەدات بە پێغەمبەران كەكەس نەتوانێت ڕەخنە لە نەسەبوو ژیانیان بگرێت ، وەئەم سیفەتە دەكرێت داعییەكانیشی تێیدا موشتەرەك بن، وە هە ركەسێكی ترییش كە پەروەردگار خۆی پێی بدات.

دووەم: گەیاندنی پەیامی خوا: ئەمەش تایبەتمەندی پێغەمبەران بە گشتی و پێغەمبەری خواش (صلى الله عليه وسلم) بووە.

سێهەم: راستگۆیی: راستگۆیی سیفەتی هەموو پێغەمبەران بووەو پێغەمبەری خواش (صلى الله عليه وسلم) ناسراوە بە راستگۆیی

چوارەم: فیترەتی پاك، پێغەمبەری خوا (صلى الله عليه وسلم) ئاماژەی داوە بە پاكی فیترەتی هە كەسێك كە لەدایك دەبێت، جا ئەو پاكێتیە لەناو پێغەمبەراندا ماوەتەوەو خوا پاراستوویەتی.

پێنجەم: بەدووربوون لە كەموكورتی و ناتەواوی رەوشتی‌و دەروونی كە هەموو پێغەمبەران لەو كەموكورتیانە پارێزراو بون.

شەشەم: زیاتربوونی ئازار: هەموو پێغەمبەران ئەو خەسڵەتەیان هەبووە كە جیاواز لە خەڵكی دی ئازاریان زیاتر بووە، واتە دوو بەرامبەری خەڵك ئازاریان هەبووە، هەروەك پێغەمبەری خوا (صلى الله عليه وسلم) دەفەرموێت (إِنَّا كَذَلِكَ مَعْشَرَ الْأَنْبِيَاءِ، يُضَاعَفُ عَلَيْنَا الْوَجَعُ لَيُضَاعَفُ لَنَا الْأَجْرُ).‌ (5)

ئەم خاڵانەی سەرەوە دەكرێت خەڵكانێكی تریش كە پێغەمبەر نین، لە یەكێك یان چەند دانەیەك لەم سیفەتانەدا هاوبەش بن، بەڵام ئەو تایبەتمەندییانەی كە تایبەتن بە پێغەمبەرانی خودا بریتین لە:

یەكەم: هەموو پێغەمبەران لە وەحیدا هاوبەشن، واتە هەر پێغەمبەرێك وەحی بۆنەهاتبێت بە پێغەمبەر حیساب نییە.

دووەم: هەموو پێغەمبەران عیصمەتیان هەیە.

سێهەم: هەركەسێك پێغەمبەرێكی بە درۆ خستبێتەوە وەك ئەوە وایە هەموو پێغەمبەرانی بەدرۆ خستبێتەوە.

چوارەم: پێغەمبەرایەتی تەنها لە رەگەزی نێردا هەبووە، خوای گەورە دەفەرموێت (وَمَا أَرْسَلْنَا مِنْ قَبْلِكَ إِلَّا رِجَالًا نُوحِي إِلَيْهِمْ فَاسْأَلُوا أَهْلَ الذِّكْرِ إِنْ كُنْتُمْ لَا تَعْلَمُونَ (43) بِالْبَيِّنَاتِ وَالزُّبُرِ وَأَنْزَلْنَا إِلَيْكَ الذِّكْرَ لِتُبَيِّنَ لِلنَّاسِ مَا نُزِّلَ إِلَيْهِمْ وَلَعَلَّهُمْ يَتَفَكَّرُونَ (44)) (النحل: ٤٣ – ٤٤). (وە لەپێش تۆیشدا ئەی پێغەمبەر! هەر پیاومان كردۆتە پێغەمبەرو سروشمان بۆ كردووە جا ئەگەر ئێوە ئەو ڕاستییەتان نەزانیوەو نكووڵی دەكەن، دەسا فەرموون لەو جوولەكەو فەلانەی زاناو بەئاگان لە بەڵگەو كتێبەكان بپرسن، چونكە ئەوان بەئاگان و چاك دەزانن كە ئێمە لەپیاوان نەبێ‌ پێغەمبەرانمان نەناردوون؟ وا بۆ تۆش ئەم قورئانەمان دابەزاندە خوارێ‌ بۆ ئەوەی بۆ ئەو خەڵكە روون بكەیتەوە ئەوەی بۆیان دابەزێنراوە لە یەكخواپەرستی و شەرع و حەڵاڵ و حەرام.. هتد وە بەشكو بیربكەنەوەو رێنماببن).

پێنجەم: پێغەمبەران چاویان دەخەوێت، بەڵام دڵیان ناخەوێت، پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) دەفەرموێت (إنا معشر اڵانبیا‌و تنام أعیننا ولا تنام قلوبنا )، (6) واتە: (ئێمەی پێغەمبەران چاومان دەنوێت، بەڵام دڵمان نانوێت).

شەشەم: صەلەوات دان لەسەر پێغەمبەران: كاتێك ناوی پێغەمبەران دەبەین دەڵێین (علیهم الصلاە والسلام)، كاتێكیش ناوی پێغەمبەری خوا دەبەین دەڵێین (صلی الله علیە وسلم).

حەوتەم: سەرپشككردنی پێغەمبەران لەنێوان مەرگ و ژیاندا: هەموو پێغەمبەران سەرپشك كراون لەنێوان مانەوە لە ژیان یان رۆژی دواییدا، ئەوانیش قیامەتیان هەڵبژاردووە، پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) دەفەرموێت (ما من نبی یمرض إلا خیر بین الدنیا واڵاخرە). (7)

واتە كاتێك پێغەمبەران وەفاتیان كردبێت سەرپشك كراون لە نێوان دونیاو قیامەتدا، هیچ پێغەمبەرێكیش دنیای هەڵنەبژاردووە بۆ ئەوەی تیایدا بمێنێتەوە.

هەشتەم: گۆڕی پێغەمبەران شوێنی مردنیانە: هەر پێغەمبەرێك لە كوێ وەفاتی كردبێت، هەر لەو شوێنە ئەسپەردە كراوەو نەبراوە بۆ شوێنێكی تر، پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) دەفەرموێت (لن یقبر نبی إلا حیث یموت). (8)

نۆیەم: پێغەمبەران میراتی ماڵ‌و سامانیان جێنەهێشتووە: هیچ پێغەمبەرێك میراتی ماڵ‌و سامانی دوای خۆی بۆ نەوەكانی جێنەهێشتووە، بەڵكو هەمووی كراوە بە خێر.

پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) دەفەرموێت (إنا معشر اڵانبیا‌ء لا نورث، ما تركنا فهو صدقة)، (9) (ئیمەی گرۆی پێغەمبەران میراتی جێ ناهێڵین، ئەوەی جێی دێڵین دەبێتە صەدەقە).

دەیەم: پێغەمبەران لەناو گۆڕەكانیاندا نوێژ دەكەن: پێغەمبەران لەناو گۆڕەكانیاندا زیندوون و نوێژ دەكەن، هیچ كامیشیان ناتوانێت بچێت بە هانای كەسانی زیندووی سەرزەویەوە، مەگەر پەیامەكەیان ببێتە رێنموونی بۆ خەڵك.

یانزەهەم: هەموو پێغەمبەران جەستەیان حەرام كراوە لە زەوی و نابێت زەوی جەستەیان بخوات، پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) دەفەرموێت (إن الله عز وجل حرم علی الأرض أن تأكل أجساد الأنبیا‌ء)، (10) (خوا ئەوەی لە زەوی حەرام كردووە كە جەستەی پێغەمبەران بخوات).

-------------

پەراوێزەكان:

1 - صحيح البخاري، الرقم 3275، صحيح ابن حبان، الرقم 6285، مسند احمد بن حنبل، الرقم 10042.

2- صحيح البخاري، الرقم 3275، صحيح ابن حبان، الرقم 6285، مسند احمد بن حنبل، الرقم 10042.

3- صحيح ابن حبان، الرقم 1790، سنن الدارقطني، الرقم 946، مسند الطيالسي، الرقم 2765، المعجم الاوسط للطبراني، الرقم 1910،  صححه شعيب الأرناؤوط  و الألباني.

4- مصنف ابن أبي شيبة، الرقم 12845، المطالب العالية لابن حجر، الرقم 4299، حسنه الألباني في صحيح و ضعيف الجامع الصغير وزيادته، الرقم 3225.

5- المستدرك على الصحيحين، الرقم 7919، قال الحاكم على شرط مسلم و وافقه الذهبي، مسند احمد بن حنبل، الرقم 11664، صححه الألباني في السلسلة الصحيحة، الرقم 2047.

6- الطبقات الكبرى لابن سعد، الرقم 397، صححه الألباني في في صحيح و ضعيف الجامع الضغير و زيادته، الرقم 2287.

7- صحيح البخاري، الرقم 4319، أحمد بن حنبل، الرقم 25744، سنن ابن ماجة، الرقم 1615.

8 - مسند أحمد بن حنبل، الرقم 31، قال شعيب الأرناؤوط قوي بطرقه، صححه الألباني في صحيح و ضعيف الجامع الضغير و زيادته، الرقم 5201.

9- مسند احمد بن حنبل، الرقم 9760، السنن الكبرى للنسائي، الرقم 6126، المعجم الأاوسط للطبراني، الرقم 4678، صححه شعيب الأرناؤوط.

10 - صحيح ابن خزيمة، الرقم 1628، المستدرك على الصحيحين، الرقم  966 وقال على شرط البخاري و وافقه الذهبي، سنن ابن ماجة، الرقم 1633، صححه شعيب الأرناؤوط و الألباني.