پێغەمبەرایەتی‌و پێغەمبەران

خوای گەورە سەبارەت بە پێغەمبەرانی پێشوو  ئەفەرموێت: (وَمَا أَرْسَلْنَا مِنْ قَبْلِكَ إِلَّا رِجَالًا نُوحِي إِلَيْهِمْ فَاسْأَلُوا أَهْلَ الذِّكْرِ إِنْ كُنْتُمْ لَا تَعْلَمُونَ) (اڵانبیا‌و: ٧)) (بۆ چ ئەوانە لەوە سەریان سوڕدەمێنێ‌ كە تۆ پەیامبەربیی و ئادەمیزادیش بیت؟! خۆ ئێمە ئەو پێغەمبەرانەش لە پێش تۆوە سروشمان بۆ ناردن، دەسا ئەگەر ئێوە نازانن و بڕوایش ناكەن، دەبڕۆن لەزاناكانی تەورات و ئینجیل بپرسن).

وشەی (نبی) لە (النبأ) ەوە وەرگیراوە، خوای گەورە دەفەرموێت (عَمَّ يَتَسَاءَلُونَ (1) عَنِ النَّبَإِ الْعَظِيمِ (2)) (النبأ: ١ - ٢) (ئەو خەڵكە دەربارەی چی لە یەكتر دەپرسن؟ دەربارەی هەواڵە زۆر گەورەو گرنگەكە دەپرسن؟). هەروەها دەفەرموێت (وَإِذْ أَسَرَّ النَّبِيُّ إِلَى بَعْضِ أَزْوَاجِهِ حَدِيثاً فَلَمَّا نَبَّأَتْ بِهِ وَأَظْهَرَهُ اللهُ عَلَيْهِ عَرَّفَ بَعْضَهُ وَأَعْرَضَ عَنْ بَعْضٍ فَلَمَّا نَبَّأَهَا بِهِ قَالَتْ مَنْ أَنْبَأَكَ هَذَا قَالَ نَبَّأَنِيَ الْعَلِيمُ الْخَبِيرُ) (التحریم: ٣). (ئەو دەمەش كە پەیامبەر قسەیەكی نهێنی لای هەندێ‌ لە ژنەكانی (واتە: لای خاتوو حەفصە) دركاندوو پێیگوت: وا لەبەر تۆ (ماریە)م لە خۆم یاساغكرد، دەسا تۆش بڵاوی مەكەوە! جا كە خاتوو (حەفصە) هەواڵەكەی گەیاندە خاتوو عائیشە و خوایش پێغەمبەری لێ‌ بە ئاگا كردو تێیگەیاند كە: (حەفصە) نهێنییەكەتی باسكردوە پێغەمبەر  هەندێكی بۆ خاتوو (حەفصە) باسكردو، ڕووی لە هەندێكی وەرگێڕاو باسی نەكردو خۆی لێ‌ بێ‌ ئاگا كردو نەیدایەوە بە ڕوویدا، ئینجا كە (حەفصە)ی لێ‌ تێگەیاندو پێیگوت: تۆ قسەی منت بردۆتە دەرێ‌، بەسەر سوڕمانێكەوە گوتی: باشە كێ‌ ئەم هەواڵەی پێگەیاندیت؟! پێی وابوو خاتوو عائیشە بووە! پەیامبەر فەرمووی: پەروەردگاری زانای بە ئاگا لە تەواوی نهێنییەكان ئاگاداری كردووم).

واتە هەواڵ دان و گەیاندن‌و ئاگاداركردنەوە، وەك لە زمانی عەرەبیدا هاتووە بە شتێ ئەوترێ ئاگاداركەرەوە كەلە زەوی بەرز بێتەوە، مرۆڤەكانیش هەموویان لە خۆڵی زەوی دروست كراون، جا خوا بیەوێت شتێ بەرزتریان لێ پەیدا بكات، پێغەمبەریان تێدا هەڵدەبرژێرێ، ئیتر ئەم پێغەمبەرانە دەبنە هێما و ئاگاداركەرەوەو رێنیشاندەر بۆ خەڵكانی تر، بەم چەشنە هەم لە مرۆڤەكانی تر بەرزتر كراونەتەوەو رێزیان لێ نراوە، هەم بوونەتە ئاگاداركەرەوەو رێنیشاندەر بۆ خەڵكی، خەڵكەكەش ئەگەر بە شوێن پێی پێغەمبەراندا بڕۆن، ئەگەنە شوێنی مەبەست‌و ئەنجامی دروست وەردەگرن.

وشەی (رسول) یش واتە كەسێك كە دەنێردرێت بۆ كارێكی گرنگ، لە زمانی عەرەبیدا واتای (توجیه) (ئاراستەكردن) دەگەیەنێت، واتە پێغەمبەران ئاڕاستە كراون بەرەو ئامانجێك كە خوای گەورە دیاری كردووەو راسپێردراون تا خەڵكیش رووەو ئەو ئامانجە ئاڕاستە بكەن، واتە نێرردراوی تایبەت بۆ كارێكی گرنگ كە خەڵكی بۆ ئامانجێكی دیاریكراو ئاڕاستە بكات، هەروەها رەسوول پەیام و شەریعەتی پێ بووە، بەڵام نەبی شەریعەتی پێ نەبووە، لەناو هەموو بەنوئیسرائیلدا تەنها مووسا و عیسا شەریعەتیان پێ بووە‌و تەورات و ئینجیلیان بۆ هاتووە، ئیتر پێغەمبەرانی تری بەنوئیسرائیل لەسەر تەورات رۆیشتوون، وەك چۆن مەنهەجی وانەیەك لە خوێندنگە یەكەم جار دیاری دەكرێت، دواتر مامۆستاكانی تر لەسەر ئەو مەنهەجە دەڕۆن، دواتر چەند ساڵ جارێك مەنهەجەكە گۆڕانكاری تێدا دەكرێت، هەر بەو چەشنەش خوای گەورە ماوە ماوە رەسوولی تری ناردووە تا گۆڕانكاری لە مەنهەجی پێشوودا بكات هەتا هاتنی كۆتا مەنهەج كە كە ئیسلامە، خوای گەورە لە قورئاندا ئاماژەی پێداوە (وَأَنْزَلْنَا إِلَيْكَ الْكِتَابَ بِالْحَقِّ مُصَدِّقاً لِمَا بَيْنَ يَدَيْهِ مِنَ الْكِتَابِ وَمُهَيْمِناً عَلَيْهِ فَاحْكُمْ بَيْنَهُمْ بِمَا أَنْزَلَ اللهُ وَلا تَتَّبِعْ أَهْوَاءَهُمْ عَمَّا جَاءَكَ مِنَ الْحَقِّ لِكُلٍّ جَعَلْنَا مِنْكُمْ شِرْعَةً وَمِنْهَاجاً وَلَوْ شَاءَ اللهُ لَجَعَلَكُمْ أُمَّةً وَاحِدَةً وَلَكِنْ لِيَبْلُوَكُمْ فِي مَا آتَاكُمْ فَاسْتَبِقُوا الْخَيْرَاتِ إِلَى اللهِ مَرْجِعُكُمْ جَمِيعاً فَيُنَبِّئُكُمْ بِمَا كُنْتُمْ فِيهِ تَخْتَلِفُونَ) (المائدە: ٤٨) (ئەم كتێبەی (قورئان)یشمان، هاوڕێ‌ لەگەڵ هەموو ڕاستییەكدا ناردە خوارێ‌ بۆت تەسدیقی ئەو كتێبانەش دەكات بەرلەخۆی هاتوون و چاودێرو پارێزەرو شایەتیشە بۆیان، ئەمینداری هەموو كتێبەكانی بەر لەخۆیەتی، ئەم هەر شتێكی بەراست، یان ناراست دانا، هەر ئەوەیە دەسا تۆش لەنێوان گشت خەڵكاندا، تەنانەتی جوولەكەو گاورەكانیش هەر بەپێی ئەوبەرنامەیە كاربكەو بڕیاربدە،  خوا ناردوویە ولەو هەق و راستییە لەخواوە بۆت هاتووە لامەدە‌و، مەكەوە شوێنی هەواو ئارەزوویان بۆ هەریەكێ‌ لەئێوەش ئەی موسڵمانان و ئەهلی كیتاب! یاساو بەرنامەیەكمان دانا، بۆئەوە كاری پێبكەن و لێی لانەدەن، واتە: پلە بەپلە بەدوای یەكدا كتێب و بەرنامەمان بۆ ناردن، هەتا كۆتا بەرنامە (قورئانی پیرۆز) ئیتر پاش هاتنی ئەو، دەبێ‌ هەموو لە دەوریا خڕ ببنەوەو، كار هەر بەو بكەن خۆئەگەر خوا ویستبای هەمووتانی دەكردە یەك گەل و یەك و ئوممەت و، هەرلەسەرەتاوە یەك بەرنامەشی بۆ دادەنان بەڵام بەوشتانە پێمانداون ویستی تاقیتان بكاتەوە، تا دەركەوێ‌ كێ‌ گوێڕایەڵە، كێش سەرپێچی دەكا، ئەمڕۆ دین و ئایینێكە، سبەینێ‌ شەریعەت و بەرنامەیەكە، هەتا دەركەوێ‌ كامتان بەئاسانی و بێ‌ چەندوچۆن تەسلیم دەبێ و بەرفەرمانە كەوابوو گشتتان پێشبڕكێ‌ بكەن، بۆئەنجامدانی هەموو كارێكی چاكەوخێر  دڵنیاشبن هەموو هەر بۆلای خوا دەگەڕێنەوە ئەوساش زۆر بەوردی لەوشتانە ئاگادارتان دەكا، ناكۆكی و كێشەتان بوو، پاشانیش هەركەسە بەپێی كاروكردەوەی خۆی، پاداش و تۆڵە وەردەگرێت). كاتێكیش عیسا علیە السلام هات، بە بەنوئیسرائیلی فەرموو (وَمُصَدِّقًا لِمَا بَيْنَ يَدَيَّ مِنَ التَّوْرَاةِ وَلِأُحِلَّ لَكُمْ بَعْضَ الَّذِي حُرِّمَ عَلَيْكُمْ وَجِئْتُكُمْ بِآيَةٍ مِنْ رَبِّكُمْ فَاتَّقُوا اللَّهَ وَأَطِيعُونِ) (ا‌ل عمران: ٥٠) (بەو تەوراتەی بەرلە خۆم بووە بە باوەڕم ‌و دەیسەلمێنم، بەئەركی خۆمی دەزانم هەندێ‌ شت كە لەسەرتان یاساغ بووە لە تەوراتدا" ئێستا من- بەفەرمانی خوا بۆتان حەڵاڵ كەم" بەڵگەیەكی ترم بۆ راستیی خۆم لەلایەن پەروەردگارتانەوە هێناوە بۆتان، دەسا ئێوەش هەر لەخوا بترسن و بڕوا بەوبەڵگانە بێنن‌و، فەرمانم بە جێ‌ بێنن "كاتێ‌ بانگتان ئەكەم بۆ خواپەرستیی).  بەم پێیە رەسوول گەورەترە لە نەبی، بەڵام هەموویان فەرمانیان پێ كراوە پەیام‌و فەرمان خوا بە خەڵكی بگەیەنن‌و ببنە ئەڵقەی پەیوەندی نێوان بەندەو پەروەردگار، بەڵكو خوای گەورە ئەو گەورەییەمان پێ ببەخشێت پێغەمبەران بكەینە پێشەنگی خۆمان‌و ئەڵقەیەكی بچووكی پەیوەندی بین بۆ گەیاندنەوەی پەیامی خوا بەو خەڵكە، ئەویش لە رێی گەیاندنی ئەو پەیامەی پێغەمبەرانی خوا لە خوای گەورەوە بە ئێمەیاند گەیاندووە.

پێغەمبەری خوا (صلى الله عليه وسلم) ئەفەرموێت: (كانت بنو إسرائیل تسوسهم اڵانبیاء، كلما هلك نبی خلفه نبی).(1).

هەروەها خوای گەورە باسی بەنوئیسرائیلمان بۆ دەكات كە داوایان لە نەبی خۆیان كردووە (ألَمْ تَرَ إِلَى الْمَلَإِ مِنْ بَنِي إِسْرَائِيلَ مِنْ بَعْدِ مُوسَى إِذْ قَالُوا لِنَبِيٍّ لَهُمُ ابْعَثْ لَنَا مَلِكًا نُقَاتِلْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ قَالَ هَلْ عَسَيْتُمْ إِنْ كُتِبَ عَلَيْكُمُ الْقِتَالُ أَلَّا تُقَاتِلُوا قَالُوا وَمَا لَنَا أَلَّا نُقَاتِلَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَقَدْ أُخْرِجْنَا مِنْ دِيَارِنَا وَأَبْنَائِنَا فَلَمَّا كُتِبَ عَلَيْهِمُ الْقِتَالُ تَوَلَّوْا إِلَّا قَلِيلًا مِنْهُمْ وَاللَّهُ عَلِيمٌ بِالظَّالِمِينَ) (البقرە: ٢٤٦).(جا كە ئەوان داوای سەركردەو ئەمیرێكی جەنگییان كرد پەیامبەرەكەیان پێیگوتن: دەسا دڵنیابن خوا بڕیاری داوە (تالووت) -كە سەربازێكەو لەبنەماڵەی پاشاكان نییە- پاشاو ئەمیرتان بێت، وەك خۆشتان داوای پاشاو فەرماندەیەكتان كرد كەچی هەندێكیان وتیان: جاكوا ئەو شایانی ئەم پاشایەتیەیە لەسەر ئێمە؟! واتە: لەبنەماڵەی سەركردەو پاشاكان نیە ئێمە خۆمان لەو زۆر بە شیاوتر دەزانین بۆ سەركردایەتی وفەرماندەیی جگە لەوەیش، ماڵ و سامانێكی وایشی پێنەدراوە، دیارە پاشاو فەرماندەش بەلای ئەوانەوە دەبێ‌ سەروەتمەند بێ‌ پەیامبەرەكە وتی: بێگومان خوا ئەو (تالووت)ـەی بۆ هەڵبژرادوون ‌و لەسەری كردوونە فەرماندە و زانست و زانیارییەكی زۆرو، قەڵافەتێكی بەهێزو، شان و شەوكەتێكی پتر لەئێوەی داوەتێ‌ واتە: زۆر ئازاو خاوەن پلانی جەنگە، خوا بیەوێ‌ موڵك و پاشایەتی بە هەركەس بدا دەیدا، ئیتر بەئارەزووی ئێوە نابێت، بەخششی فراوان و بەر بڵاوە، لە هەمووشتێك بەئاگایە)  كەواتە داوایان كردووە پێغەمبەرێك لەخۆیان بێت لە بنو ئیسرائیل كە شوێنكەوتووی شەریعەتەكەی مووسا (علیە السلام) بێت.

ئەركی پێغەمبەران:

ئەی ئایا ئەركی پێغەمبەران چی بووە؟ واتە خوای گەورە بۆچی پێغەمبەرانی هەڵبژاردوون‌و ئەوانی ناردووە؟ بە كورتی لە چەند خاڵێكدا وەڵامی ئەم پرسیارە دەخەینەڕوو:

یەكەم: گەیاندنی پەیامی خوا بە شێوەیەكی ڕوون:

هەروەك خوای گەورە لە قورئاندا ئاماژەی پێ داوە (يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ وَإِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ) (المائدە: ٦٧) (ئەی پەیامبەر! هەر فەرمان وبریارێك لەلایەن پەوەردگارتەوە بۆت هاتووە، بێ‌ دوودڵی و ترس لەهیچ كەسێ‌ رایگەیەنە، خۆئەگەر وات نەكرد، چاك بزانە كە بەتەواوی پەیامەكەی خوات نەگەیاندووە) واتە پێغەمبەری خوا (صلی الله علیە وسلم) موكەلەف بووە بەوەی خوای گەورە چی پێ راسپاردووە بیگەیەنێت، ئەگەریش نەیگەیەنێت هەروا خوای گەورە دەستبەرداری نابێت بەڵكو سزای سەختی بە دواوە دێت، وەك خوا دەفەرموێت (وَلَوْ تَقَوَّلَ عَلَيْنَا بَعْضَ الْأَقَاوِيلِ (44) لَأَخَذْنَا مِنْهُ بِالْيَمِينِ (45) ثُمَّ لَقَطَعْنَا مِنْهُ الْوَتِينَ (46) فَمَا مِنْكُمْ مِنْ أَحَدٍ عَنْهُ حَاجِزِينَ (47)) (الحاقە: ٤٤ - ٤٧) (ئەگەر ئەو پەیامبەرە هەندێ‌ قسەی لە سەرمان هەڵبەستبا، دەستیمان دەگرت، و پاشان رەگی دڵیمان دەبڕی، جا كەسێكتان نە دەبوو بتوانێ‌ بەر هەڵستی لێ‌ بكاو لە دەستمان ڕزگاری بكات) بەڵام هیچ پێغەمبەرێك نیە پەیامی خوای نەگەیاندبێت و هەموو پێغەمبەران ئەركی پێسپێردراوی خۆیان بەجێگەیاندووە.

دووەم: ئیقامەحوججە (بەڵگەدان بە دەستەوە):

ئەركێكی تری پێغەمبەران ئەوە بووە پەیامی خوا بگەیەنن بەو خەڵكە هەتا ببێتە بەڵگە لەسەریان و كەسێك نەبێت بڵێت جا من پەیامی خوام پێ نەگەیشت بۆیە شوێنی نەكەوتم، بەڵكو دەبێت مرۆڤەكان پەیامەكەیان پێ بگات و هیچ بیانوویەكی خۆدزینەوەیان بەدەستەوە نەمێنێت خۆشەویستەكانم پێغەمبەران بۆچی هاتوون؟ ئیتر پێغەمبەران بتوانن بەو خەڵكە بڵێن (ئاگادار بن، وا من پەیامی خوام گەیاند، خوایە تۆ شاهید بە).

خوای گەورە ئەفەرموێ (رُسُلًا مُبَشِّرِينَ وَمُنْذِرِينَ لِئَلَّا يَكُونَ لِلنَّاسِ عَلَى اللَّهِ حُجَّةٌ بَعْدَ الرُّسُلِ وَكَانَ اللَّهُ عَزِيزًا حَكِيمًا) (النسا‌ء: ١٦٥) (گشتیان پێغەمبەری مژدەدەرو ترسێنەر بوون، تا دوای ئەو پێغەمبەرانە هیچ بەڵگە و بیانووێك بۆ ئەوخەڵكەیە نەمێنێ‌ لەلای خوا، ئەگەر لارو لاسار بوون، خوا خۆی گشت كات دەسەڵاتدارە، لەكارزانە)  چونكە خوای گەورە بیانووی ئەو خەڵكەی زانیوەو بۆ ئێمەشی باس دەكات كە ئەگەر پەیامیان پێ نەگەیشتایە دەیانكردە بیانوو بۆ لادان و سەركەشیەكانیان، وەك ئەفەرموێ:

(وَلَوْ أَنَّا أَهْلَكْنَاهُمْ بِعَذَابٍ مِنْ قَبْلِهِ لَقَالُوا رَبَّنَا لَوْلَا أَرْسَلْتَ إِلَيْنَا رَسُولًا فَنَتَّبِعَ آيَاتِكَ مِنْ قَبْلِ أَنْ نَذِلَّ وَنَخْزَى) (طه: ١٣٤) (خۆ ئەگەر ئێمە پێش هاتنی ئەم قورئانەو پەیامبەرەیە، ئەوانمان بەسزایەك لەناوبردبا، لەدوا رۆژدا بۆیان هەبوو بڵێن‌و دەشیان گوت: ئەی پەروەردگاری ئێمە! بۆچی لە دونیادا پەیامبەرێكت بۆ نەناردین تا پەیڕەوی بەرنامەو ئایەتەكانی تۆ بكەین پێش ئەوەی ئەمڕۆ ئاوا ریسواو سەرشۆڕ ببین).

هەروەها (وَلَوْلَا أَنْ تُصِيبَهُمْ مُصِيبَةٌ بِمَا قَدَّمَتْ أَيْدِيهِمْ فَيَقُولُوا رَبَّنَا لَوْلَا أَرْسَلْتَ إِلَيْنَا رَسُولًا فَنَتَّبِعَ آيَاتِكَ وَنَكُونَ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ) (القصص: ٤٧) (خۆ ئەگەر لەبەر ئەوە نەبا كە تووشی بەڵاو دەردێك بووبان بەهۆی ئەو كردەوانەی كردوونیان (پێش هاتنی تۆ) ئەوجا بڵێن پەروەردگاری ئێمە! بۆچی پێش ئەم سزایە پەیامبەرێكت بۆ نەناردین تا پەیرەوی لە ئایەتەكانت بكەین و لە ڕیزی بروادارانیشدا بووینایە، واتە: تۆمان ناردە لایان تا بیانوو و هیچ قسەیەكیان نەمێنێ‌).

هاتنی رۆژی دوایی لە دیدی پێغەمبەری خواوە (صلى الله عليه وسلم) زۆر نزیكە، بۆیە دەیفەرموو (بُعِثتُ أَنَا ۆالسَّاعَة كَهَاتَیْن)، (2) (من نێردراوم و لەگەڵ رۆژی دواییدا هێندەی نێوانی ئەم دوانەمان بەینە –ئاماژەی دەكرد بە هەردوو پەنجەی-) جا ئەگەر لە ماوەیەكی كەمدا رۆژی دوایی بێت، خەڵكەكەش پەیامی خوایان پێ گەیشتبوو، ئیتر هیچ بیانوویەكیان بە دەستەوە نیە، بەڵام ئەگەر خەڵك ئاگادار نەكرابوو كە قیامەتێك هەیە و لێپێچینەوەو بەهەشت و دۆزەخی تێدایە، ئەوكات خەڵكی دەكەونە بینانوو هێنانەوە، دەكرێت بڵێن خوایە ئێمەت دروست كرد، ببەڵام ئاگادارت نەكردینەوە لە پەیامی خۆت‌و لە وەها رۆژێك، بەڵام هاتنی پەیامەكەو پێدانی رێنماییەكان بیانوویەك بەدەست تەمبەڵ‌و سەركەش و بێباوەڕانەوە ناهێڵێتەوە.

سێیەم: موژدەپێدان‌و هۆشیاركردنەوە (بشیرا و نذیرا):

سێیەم ئەركی پێغەمبەران بریتی بووە لەوەی خەڵكی دڵخۆش بكەن بەوەی كە لە پێشیانەوە چاوەڕێیانەو خەڵكیش بترسێنن لەو سزا و هەڕەشەی چاوەڕێی كەسانی لاسارە، پێویستە پێغەمبەران ئەوە بە مرۆڤایەتی بگەیەنن كە دوای ئەم ژیانە ژیانێكی تر هەیە‌و پاش مردن بەهەشت‌و دۆزەخێك هەن كە ئاقاری مرۆڤ بەرەو لای یەكێك لەو دوانەیە، واتە فەلسەفەی ژیانی مرۆڤت پێ دەڵێت كە ئەم مرۆڤە هەروا لە خۆەوە نەهاتۆتە بوون‌و بێ ئامانج دانرابێت‌و سەرەنجامێكی بۆ دیاری نەكرابێت، هەر ئەبێت خوایەك هەبێت ئەم ئینسانەی دروست كردبێت‌و رێی پێ نیشان دابێت‌و سەرەنجامێكیشی بۆ دیاری كردبێت، جا هەموو زانستەكان بە لقە جیاجیاكانیەوە دواجار دەتگەیەننە راستی بوونی خوا، بەڵام لەوە بەدوا ئەگەر هەموو عەقڵەكانی ئەو هەموو بوارە زانستیەش كۆبكەیتەوە، دەستەوسان رادەمێنی‌و نازانیت ئەو خوایە كێیە و سیفاتەكانی چین‌و پەیوەندی مرۆڤ بە خواوە چیە.

بەڵام خوای گەورە لە ڕێی پێغەمبەرانەوە هەموو ئەو رێنمایی‌و وردەكاریانەی گەیاندووە ‌و راست‌و ناڕاستی لێك جیاكردۆتەوەو بۆی دیاری كردوین (رَبَّنَا وَابْعَثْ فِيهِمْ رَسُولًا مِنْهُمْ يَتْلُو عَلَيْهِمْ آيَاتِكَ وَيُعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَيُزَكِّيهِمْ إِنَّكَ أَنْتَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ) (البقرە: ١٢٩). (پەوەردگارمان! هەر لە زاڕۆڵەو نەوەكانیاندا (نەوەكانی ئیبراهیم خۆی) پەیامبەرێك بۆ ئەوخەڵكی (حەرەم)ـە بەڕێ‌ بكە تا ئایەكانی تۆیان بەسەرا بخوێنێ‌ و فێری بەرنامەكەی تۆیان بكات، (قورئان و سوننەت)یان ئاشناو شارەزا بكە و نەفسیان لەهەموو كارێكی خراپ و ناپەسەند پاك ڕاگرێ‌ و، هەرخەریكی تۆناسین بن بەڕاستیی تەنها هەر ئەتۆ خوایەكی زاڵ و دەسەڵاتدارو كارجوان و جوانكاریت).

چوارەم: گەیاندنی شەریعەتی خوا بۆ پەیڕەوی ژیان:

هۆكارێكی تری هاتنی پێغەمبەران‌و ئەو ئەركەی پێیان سپێردراوە ئەوەیە پەیامەكانیان وەكو یاسا و ڕێسا هەڵسوكەوتی لەگەڵدا بكرێت، واتە ئەو چەمكەی ئەمڕۆ باوە كە دەڵێت كەس لە سەروو یاساوە نییە، كاتێك لای موسڵمان پەسەندە كە ئەو یاسا و رێسایە بە پێی شەریعەتێ‌ دانرابێت كە خوای گەورە ناردوویەتی بۆ پێەمبەران‌و دواجار لە پەیامی ئیسلامدا هەمووی كۆبووەتەوەو بووەتە سەرمۆری پەیامەكان.

خوای گەورە ئەفەرموێت: (وَأَنِ احْكُمْ بَيْنَهُمْ بِمَا أَنْزَلَ اللَّهُ وَلَا تَتَّبِعْ أَهْوَاءَهُمْ وَاحْذَرْهُمْ أَنْ يَفْتِنُوكَ عَنْ بَعْضِ مَا أَنْزَلَ اللَّهُ إِلَيْكَ فَإِنْ تَوَلَّوْا فَاعْلَمْ أَنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ أَنْ يُصِيبَهُمْ بِبَعْضِ ذُنُوبِهِمْ وَإِنَّ كَثِيرًا مِنَ النَّاسِ لَفَاسِقُونَ) (المائدە: ٤٩) (دیسان دەبێ‌ هەر بەوبەرنامە لەناوجوولەكەوگاورو خەڵكانی تریشدا ، حوكم وبڕیار بدەیت، خوا ناردوویە نابێ‌ شوێنی هەواو ئارەزووی ئەوانە بكەوی و، چەواشەت بكەن. هۆشیاربە! لەو رێنمایانەی خوا بۆی ناردوی، لاڕێت نەكەن وكلا نەبیت ئینجا ئەگەر لە داوەریی و بڕیاری تۆ، روویان وەرگێڕاو، نەهاتنە سەرنەخشەی تۆ چاك بزانە كە: خوا دەیەوێ‌ -بەهۆی تاوانەكانیانەوە- تۆڵەیان لێ‌ بسێنێت، خۆ بێگومان زۆرینەی خەڵك لەڕێ‌ دەرچوون و لایانداوە)  خوای گەورە ئایینی نەناردووە تەنها بۆ بوارێكی لاهووتی‌و بەس، بەڵكو هەر لە ئایینەكانی پێشووشدا حوكم كردن یەكێك بووە لە ئامانجەكانی ئایین، بۆ نموونە سەبارەت بە داوود پێغەمبەر خوای گەورە دەفەرموێت:

(يَا دَاوُودُ إِنَّا جَعَلْنَاكَ خَلِيفَةً فِي الْأَرْضِ فَاحْكُمْ بَيْنَ النَّاسِ بِالْحَقِّ وَلَا تَتَّبِعِ الْهَوَى فَيُضِلَّكَ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ إِنَّ الَّذِينَ يَضِلُّونَ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ لَهُمْ عَذَابٌ شَدِيدٌ بِمَا نَسُوا يَوْمَ الْحِسَابِ) (ص: ٢٦)

(ئەی داوود! بەڕاستیی ئێمە تۆمان كردە جێنشین لەسەر زەوییدا بۆ بەڕێوەبردنی كاروباری مەردم دەسا تۆیش بەشێوەیەكی پەسەندو بەهەق و دادگەرانە لە نێوان خەڵكدا بڕیار بدەو حوكم بكە، واتە: وەك بفەرموێ‌: پەلە مەكەو لە هەردوو لایەنی كێشەكە پرسیار بكە، وەك ئەو كێشەیە مەكە،كە پەلەت تێدا كرد، چونكە پێش ئەوە كە لە (مدعی علیە) پرسیار بكەیت، بڕیای خۆتت دا! و شوێن هەواو ئارەزوو مەكەوە لە حوكمكردندا تا بەو هۆیەوە لە رێگای خوا گومڕات بكات، بێگومان ئەو كەسانەی كە لە رێی خوا لادەدەن و گومڕا دەبن، سزا و جەزرەبەی توندو سەختیان بۆ هەیە بە هۆی ئەوەی كە رۆژی حیساب و پاداشت و تۆڵەیان لە بیركردووە) كەواتە ئەبێت ئەم چەمك‌و واتایە لای هەموان ڕاست بێتەوە كە ئایین بۆ هەموو بوارەكانی ژیان هاتووە بە حوكمكردنیشەوە، نەوەك لە سووچێكی مزگەوتدا قەتیس بكرێت.

ژمارەی پێغەمبەران:

سەبارەت بە ژمارەی پێغەمبەران خیلاف‌و راجیاییەك لە نێوان زانایاندا هەیە، چەند ژمارەی جیاواز لەو بارەوە باس كراوە، بەڵام ئەوەی باو و بڵاوە ئەوەیە كە ژمارەی پێغەمبەران سەد و بیست‌و چوار هەزار پێغەمبەرە، لەنێو ئەو ژمارەشدا سێ سەد و پانزەیان رەسوول بوون، كاتی خۆیشی چەقی ئاوەدانی لە سەر زەویدا ئەم ناوچانە بون، بوونی ئەو رێژە زۆرەی نەوتیش كە لە پاشماوەی داپۆشرانی جەستەی مرۆڤ‌و ئاژەڵەكان درووستبووە بەڵگەیەكە بۆ ئەوە، جا ئەو هەموو پێغەمبەرە دابەش بون بەسەر ئەو ناوچانەدا، دەبێت هەر ناوچەیەك چەند پێغەمبەری بۆ هاتبێت، چونكە پێغەمبەرانی پێشوو بۆ ناوچەیەكی سنووردار نێردراون.

یەكێك لەو گومانانەی ئەورووژێنرێن ئەوەیە كە هەندێ ناوچەی وەك ئەمەریكا و یابان‌و ناوچەكانی تر بۆچی نەهاتووە پێغەمبەرێكیان هەبووبێت؟ بۆچی تەنها لەم ناوچانەدا بانگەشەی پێغەمبەرایەتی هەبووە؟

پرسیارێكی تر ئەوەیە ئایا ئیسلام روونكردنەوەی چیە سەبارەت بەوانەی پێغەمبەریان بۆ نەچووەو پەیامی خوایان پێ نەگەیشتووە؟

خوای گەورە ئەفەرمووێ (مَنِ اهْتَدَى فَإِنَّمَا يَهْتَدِي لِنَفْسِهِ وَمَنْ ضَلَّ فَإِنَّمَا يَضِلُّ عَلَيْهَا وَلَا تَزِرُ وَازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرَى وَمَا كُنَّا مُعَذِّبِينَ حَتَّى نَبْعَثَ رَسُولًا) (الإسرا‌ء: ١٥) (ئەوی ڕێگای هەق و راستی بگرێ‌، ئەوە بۆ خۆی شارەزا بووە، واتە: قازانج و پاداشەكەی هەر بۆ خۆی دەبێ و، لەو رۆژەیشدا سەرفراز دەبێت، هەر كەسێكیش ڕێگە گوم بكاو لاڕێ‌ بێ‌، ئەوەش تەنها سەر لەخۆی دەكەوێ‌ و، زیان و تۆڵەكەی لەسەر خۆیەتی و هەر خۆی گیرۆدە دەبێت، و كەسیش تاوان و گوناهی كەسی تر هەڵناگرێ‌، و ئێمە تۆڵەو سزای هیچ خەڵكێكمان نەداوە، هەتا پەیامبەرێكیان بۆ نەناردبن ڕێیان بۆ ڕۆشن بكاتەوە) هەروەها هەموو ئەو كەسانەی لە رۆژی دواییدا سزا دەدرێن دان بەوەدا دەنێن كە قسەیان بۆ كراوەو روونكردنەوەیان پێ دراوە، بەڵام خۆیان گوێیان نەگرتووەو عەقڵیان بەكارنەهێناوە (وَقَالُوا لَوْ كُنَّا نَسْمَعُ أَوْ نَعْقِلُ مَا كُنَّا فِي أَصْحَابِ السَّعِيرِ (10) فَاعْتَرَفُوا بِذَنْبِهِمْ فَسُحْقًا لِأَصْحَابِ السَّعِيرِ (11)) (الملك: ١٠ - ١١)  (وە بە حەسرەتەوە دەڵێن: وە ئەگەر ئێمە بیستبامان، یان تێگەیشتباین و ئەقڵمان خستباكار لە دونیادا، ئەوڕۆ لە قیامەتا نەدەبووینە هاوڕێی دۆزەخ، بەڵام بەداخەوە لەچاوو گوێ‌ و دڵ سوودمان وەرنەگرت، ئەوا ئەمڕۆش ئەوقەی دۆزەخبووین، وەك ئەفەرموێ‌: جا بە خەجاڵەتیەوە ددانیان بە گوناح و تاوانی خۆیاندا نا، دەسا دووری لە ڕەحمەتی خوا بۆ دۆزەخییەكان) هەروەها خوای گەورە پرسیار لە مرۆڤ و جنۆكەكانیش دەكات و وەڵامیشیان لێَ وەردەگرێت سەبارەت بەوەی ئایا پەیامیان پێ گەیشتووە (يَا مَعْشَرَ الْجِنِّ وَالْإِنْسِ أَلَمْ يَأْتِكُمْ رُسُلٌ مِنْكُمْ يَقُصُّونَ عَلَيْكُمْ آيَاتِي وَيُنْذِرُونَكُمْ لِقَاءَ يَوْمِكُمْ هَذَا قَالُوا شَهِدْنَا عَلَى أَنْفُسِنَا وَغَرَّتْهُمُ الْحَيَاةُ الدُّنْيَا وَشَهِدُوا عَلَى أَنْفُسِهِمْ أَنَّهُمْ كَانُوا كَافِرِينَ) (اڵانعام: ١٣٠) (ئەی كۆمەڵی جنیی و ئادەمیی! مەگەر هەر لە خۆتان (لەئادەمیی) چەند پەیامبەرێكتان بۆ نەهاتن ئایەت و نیشانەكانی منتان بۆ بخوێننەوە ولە گەیشتن و دیمانەی ئەم رۆژەتان بترسێنن كاتێ هیچیان بۆ نامێنێتەوە دەڵێن: بەڵێ ئەی پەروەردگار! شایەتی لەسەر خۆمان ئەدەین: بەڵێ‌ پەیامبەرانی تۆ هاتن و، نامەكەشیان گەیاندپێمان ئەوجا خوای گەورە فەرمووی: ئەم ژیانە زرق وبرقەی  گێتیە فریویدان و شایەتیشیان لەسەر خۆیان دا كە راستییەكەی ئەمەیە: كافرو خوانەناس بوون)، جا پێغەمبەران هێندە بەڵگەیان هێناوە  هیچ كەس ناتوانێ خۆی لێ لابدات و مینجە مینجی تێدا بكات، هەر ئەم روونی و بەهێزیەیە وا لە سەدان كەسی شارەزای رۆژئاوایی دەكات بێن لێكۆڵینەوە لە ئیسلام بكەن‌و موسڵمان بن.

هەروەها پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) دەفەرموێت (والذی نفس محمد بیده، لا یسمع بی أحد من هذه اڵامە یهودی ولا نصرانی، ثم یموت ولم یۆمن بالذی أرسلت به، إلا كان من أصحاب النار) (3)  (سوێند بەوەی گیانی موحەممەدی بەدەستە، هەر جوولەكە یان مەسیحیەكی ئەم ئوممەتە باس و پەیامی من ببیستێ و دواتر بمرێ و باوەڕی نەهێنابێت بەوەی كە پێی نێردراوم، ئەوە لە دارودەستەی دۆزەخییان دەبێت) واتە ئەگەر كەسێ گوێی لێ نەبووبێ بیانووی هەیە، ئەوەشی گوێی لێ بووە بیانوویەكی بۆ نامێنێتەوە، خوای گەورەش هیچ كەسێ سزا نادات ئەگەر پەیامی پێ نەگەیشتبێت.

لە فەرموودەیەكی تردا هاتووە (أربعة يحتجون يوم القيامة: رجل أصم، ورجل أحمق، ورجل هرم، ورجل مات في الفترة، فأما الأصم، فيقول: يا رب، لقد جاء الإسلام، وما أسمع شيئا، وأما الأحمق، فيقول: رب، قد جاء الإسلام والصبيان يحذفونني بالبعر، وأما الهرم، فيقول رب، لقد جاء الإسلام وما أعقل، وأما الذي مات في الفترة، فيقول: رب، ما أتاني لك رسول، فيأخذ مواثيقهم ليطيعنه، فيرسل إليهم رسولا أن ادخلوا النار، قال: فوالذي نفسي بيده لو دخلوها كانت عليهم بردا وسلاما)،[1] وفي رواية أحمد (فمن دخلها كانت عليه بردا وسلاما، ومن لم يدخلها يسحب إليها) (4) (لە رۆژی دواییدا چوار دەستە سكاڵا ئەكەن، پیاوێكی نابیستە و یەكێكی گیڵ و گەمژە و پیاوێكی پیرو پەككەوتەو یەكێك كە لە ماوەی نێوان دوو پێغەمبەردا مردووە و بە هیچ پێغەمبەرێكیان نەگەیشتووە، نابیستەكە ئەڵێت ئەی پەروەردگارم ئیسلام هات و منیش هیچم نەئەبیست، گێل و گەمژەكەش ئەڵێت پەروەردگارم كاتێ ئیسلام هات مناڵان پشقلیان تێ ئەگرتم، پیرو پەككەوتەكەش ئەڵێت ئەی پەروەردگارم كاتێ ئیسلام هات من هۆش و عەقڵێكم بۆ نەمابوویەوە، ئەوەش كە لەو ماوەی نێوەندەدا مردووە دەڵێت ئەی پەروەردگارم پێغەمبەرێكت نەهاتووەو پەیامێكم بۆ بهێنێ، ئینجا بەڵێنیان لێ وەرئەگیرێت كە گوێڕایەڵی فەرمانی خوا بن، ئینجا نێردراوێكیان بۆ ئەنێردرێت و فەرمانیان پێ دەكات بچنە ناو ئاگرەوە، سوێند بەوەی گیانی منی بەدەستە، ئەگەر بچنە ناو ئاگرەكەوە، ئاگرەكە سارد و سەلامەت ئەبوو لەسەریان).

خەڵكێ لەوانەیە بڵێ چۆن ئەم بەزمە لە قیامەتدا رووئەدات؟! جا مرۆڤ لە دنیادا پەنجا شەست ساڵێك ئەژی تاقی ئەكرێتەوە، بەڵام لە قیامەتدا وەستانێكی دوورودرێژ، وەك خوای گەورە دەفەرموێت:

(تَعْرُجُ الْمَلائِكَةُ وَالرُّوحُ إِلَيْهِ فِي يَوْمٍ كَانَ مِقْدَارُهُ خَمْسِينَ أَلْفَ سَنَةٍ) (المعارج: ٤).

(فریشتەكان و جبریل بەرز دەبنەوە بۆلای لە رۆژگارێكدا كە ماوەكەی پەنجا هەزار ساڵە -لای موشریك و بێ‌ باوەڕەكان-) بۆیە دەرفەتەكان لەوێ زۆر زیاترن هەتا لێرە.

هەروەها ناوەكانی خوای گەورە دەربڕی ئەم راستیانەن، بە نموونە ناوی (الحكم) و (العدل)، واتە خوای گەورە هەرگیز ستەم ناكات، خوا دەیتوانی بێ تاقیكردنەوە هەموومان بخاتە دۆزەخەوەو كەسیش نەتوانێ هیچ بكا و هیچ بڵێ، بەڵام ئەمە لە شەئنی خوا ناوەشێتەوە.

-----------

پەرواێزەكان:

1- صحيح البخاري، الرقم 3286، صحيح مسلم، الرقم 3518.

2- صحيح البخاري، الرقم 6148، صحيح مسلم، الرقم 1481.

3- صحيح مسلم، الرقم 244.

4- صحيح ابن حبان، الرقم 7465، مسند أحمد بن حنبل، الرقم 15984، المعجم الكبير للطبراني، الرقم 840.