راستگۆیی پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم)

بابەتێكی تر سەبارەت بە پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) و كەسایەتیەكەی لە پێش پێغەمبەرایەتیدا، بریتیە لە راستگۆیی، لێرەشدا تەنها باسی قۆناغی پێش پێغەمبەرایەتی ئەكەین و دواتر لە بەشەكانی تردا راستگۆیی پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) پاش پێغەمبەرایەتی بە جیا و بە دوورودرێژی دەخەینە بەر باس.

مرۆڤ كاتێك بانگەشە بۆ شتێكی تایبەت و جیاواز دەكات، دەبێت لە هەموان زیاتر سیفەتی راستگۆیی تێدا بێت هەتا خەڵكی باوەڕ بهێنن بەو شتەی كە باسی دەكات، چونكە شتەكە نامۆیە بەو كۆمەڵگەیە و راستگۆیی هۆكارێكی گەورەیە كە خەڵكی وا لێ بكات لەگەڵ مەسەلەكە هەڵكەن بەو نیەتەی كە ئەم كەسە راستگۆیە ناكرێت هەموو تەمەنی راستگۆیی بووبێت و لەمەیاندا درۆ بكات.

بێباوەڕان بەرامبەر بە پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) و پێغەمبەرانی تریش داواكاری زۆر نامۆیان هەبووە، تەنها بۆ ئەوەی بەرپەرچی پەیامەكەیان بدەنەوە (وَقَالُوا لَنْ نُؤْمِنَ لَكَ حَتَّى تَفْجُرَ لَنَا مِنَ الْأَرْضِ يَنْبُوعًا (90) أَوْ تَكُونَ لَكَ جَنَّةٌ مِنْ نَخِيلٍ وَعِنَبٍ فَتُفَجِّرَ الْأَنْهَارَ خِلَالَهَا تَفْجِيرًا (91) أَوْ تُسْقِطَ السَّمَاءَ كَمَا زَعَمْتَ عَلَيْنَا كِسَفًا أَوْ تَأْتِيَ بِاللَّهِ وَالْمَلَائِكَةِ قَبِيلًا (92) أَوْ يَكُونَ لَكَ بَيْتٌ مِنْ زُخْرُفٍ أَوْ تَرْقَى فِي السَّمَاءِ وَلَنْ نُؤْمِنَ لِرُقِيِّكَ حَتَّى تُنَزِّلَ عَلَيْنَا كِتَابًا نَقْرَؤُهُ قُلْ سُبْحَانَ رَبِّي هَلْ كُنْتُ إِلَّا بَشَرًا رَسُولًا (93) وَمَا مَنَعَ النَّاسَ أَنْ يُؤْمِنُوا إِذْ جَاءَهُمُ الْهُدَى إِلَّا أَنْ قَالُوا أَبَعَثَ اللَّهُ بَشَرًا رَسُولًا (94) قُلْ لَوْ كَانَ فِي الْأَرْضِ مَلَائِكَةٌ يَمْشُونَ مُطْمَئِنِّينَ لَنَزَّلْنَا عَلَيْهِمْ مِنَ السَّمَاءِ مَلَكًا رَسُولًا (95)) (الإسراء٩٠ - ٩٥)، (موشریكە خۆ بەزلزانەكانی مەككە دوای ئەوەی كە لە بەربەرەكانێ كردن لەگەڵا قورئاندا بێ ئومێدبوون و پەكیان كەوت گوتیان: هەرگیز ئێمە بڕوات پێ ناكەین ئەی موحەممەد! تا لەو زەوییە وشكەی مەككەیە "كانی" ئاوێكمان بۆ هەڵنەقوڵێنیت و ئاوەكەیشی هەمیشەو بەردەوام بێت، یا خود باغێكی پڕ لە خورماو ترێت هەبێ، و جۆگەو چۆمە ئاوو ڕووباری زۆرو فراوان لەناویا هەڵقوڵێنیی و بە بندارەكانییدا بەخوڕەم بڕوات، یاخود پارچە پارچەی ئەم ئاسمانەمان بەسەردا بخەیت، هەر وەكو خۆت خەیاڵت دەكردو دەت ترسانین و، هەڕەشەت لێ دەكردین و پێت دەگوتین: ئەگەر بڕوا نەهێنن خوا سزاتان دەدات، یاخود خوای گەورەو فریشتەكانی هەردوو بێنە پێش چاومان و ڕوبەڕوومان بكەیت و بیان بینین، یا ماڵا و كۆشكێكی گەورەت لەزێڕ هەبێ‌‌و نەخشێنرابێت، وە یان لە پێش چاوماندا بەرەو ئاسمان سەركەویت هێمان بەوەش هەر باوەڕت پێناكەین، هەتا لەگەڵا خۆتدا نامەیەكمان بەزمانی خۆمان بۆ دێنیی ‌و بیخوێنینەوەو ددان بە پێغەمبەرێتی تۆدا بنێ!! بڵێ: پاك و خاوێنی و بێگەردی هەر بۆ پەروەردگارەكەمە، لەوەی كە ئێوە پێشنیاری لەسەر دەكەن، بۆچی من چیم تا ئەوانە داوای شتم لێ بكەن؟ مەگەر من تەنها پێغەمبەرێك نیم لە گرۆی ئادەمیزاد؟ جا ئیتر ئەو هەموو ئیقتراح و پێشنیازانەتان لە چییە؟! هیچ شتێ نەبویە كۆسپ و ڕێ لەخەڵكی بگرێت بۆ باوەڕ هێنانیان ئەودەمە كە ڕێ نیشاندەرو پێغەمبەریان بۆ هات، ئەمە نەبێت كە بەسەر سامیەوە دەیانگوت: جا چۆن دەبێت خوا لە خودی ئادەمزاد پێغەمبەرێك بنێرێ‌؟! ئەی بۆچی فریشتە بڕابوو؟ جا لەبەر ئەوە ئێمە بڕوا ناهێنین، پێیان بڵێ: ئەگەر لەزەوییدا لەباتی ئادەمزادی ئێستا، فریشتە هەبووباو بە دڵنیایی رۆشتبان، دیارە ئێمەش ئەوكاتە لە ئاسمانەوە پەیامبەرێكی فریشتەمان بۆ دەناردن "چونكە پێغەمبەر دەبێ‌ هەر لەجۆری خۆیان بێت" تا لە یەكتر تێ‌ بگەن و، باوو نەریتی یەكتری بزانن، بەڵام خۆ ئێستا ئادەمزاد پێغەمبەرە، كەوابوو پێغەمبەریش دەبێ‌ لە ئادەمیزاد بێت،)، جا چ زامنێ هەبوو ئەگەر ئەو داواكاریانەش بهاتنایەتەدی دووبارە بەرپەرچیان نەدایەتەوە، وەك چۆن بۆ كۆمەڵێك موعجیزەی تر كە داوایان كرد و بۆیان هاتەدی، هێشتا باوەڕیان نەهێنا و نكووڵییان كرد.

ئەی بۆ سەلماندنی هەبوونی هەموو ئەم راستیانەو بوونی فریشتەكان و دەیان مەسەلەی تر، جگە لە راستگۆیەتی چی شتێكی تر دەبێتە بەڵگە؟! بڵێن دەبێت مۆر و ئیمزای پەروەردگار بهێنیت (جل شأنە)، جا ئەوان هەر دەزانن خوا مۆر و ئیمزای هەیە یان نا تا داوای بكەن و بۆیان بسەلمێت؟ ئەزانن مۆر و ئیمزای خوا چۆنە هەتا بیناسنەوەو بە تەزویر لە خشتە نەبرێن؟ ئەمانەو دەیان پرسیار و ئەگەری تر دێنەڕێ، بۆیە ئەم شتانە موستەحیلن، تەنها شتێك بمێنێتەوە پێغەمبەرێك كە خۆی بە تەنهایە، ئەبێت راستگۆییەكی هێندە بەهێزی هەبێت ببێتە بەڵگە بۆ راستی ئەم پەیامانەی.

كۆمەڵگەی قوڕەیشیش كۆمەڵگەیەكی بازرگانی بووە، كشتوكاڵی تێدا نەبووە، مەڕو ماڵات زۆر بەخێو نەكراوەو بە رێژەیەكی سنووردار مەڕو ماڵات بەخێوكراوە، (رَبَّنَا إِنِّي أَسْكَنْتُ مِنْ ذُرِّيَّتِي بِوَادٍ غَيْرِ ذِي زَرْعٍ عِنْدَ بَيْتِكَ الْمُحَرَّمِ رَبَّنَا لِيُقِيمُوا الصَّلَاةَ فَاجْعَلْ أَفْئِدَةً مِنَ النَّاسِ تَهْوِي إِلَيْهِمْ وَارْزُقْهُمْ مِنَ الثَّمَرَاتِ لَعَلَّهُمْ يَشْكُرُونَ) (إبراهیم: ٣٧) (ئەی پەروەردگارمان! بێگومان من یەكێ‌ لەمناڵەكانم (ئیسماعیل)ـی كوڕم داناو جێم هێشت لەشیوو دۆڵێكی وشك و بێ‌ دەرامەت، لای ماڵە پیرۆزو بەڕێزەكەی خۆت لە مەككەدا، ئەی پەروەردگاری ئێمە! بۆئەوەی لەوێ‌ بەرێك و پێكی نوێژەكانیان بكەن و بێتاقەت نەبن، دەسا تۆش دڵی خەڵكێك رابكێشە بۆلایان، تا بەدڵ خۆشیان بوێن و لەو دۆڵ و شیوەدا میوەجات ‌و رزق و رۆزییان بدەرێ‌ تا بەڵكو بەباشی خواپەرستیی و سوپاسگوزاری تۆ بكەن).

بۆیە سەرقاڵ بوون بە كشتوكاڵەوە نەبووە هەتا لە یەكدی دووریان بخاتەوەو كەمتر یەكدی ببینن، ئیتر كەسێك لەو حاڵەتەدا ئەیتوانی درۆش بكات و درۆزنیەكەشی لە خەڵكی بشارێتەوە، بەڵام لە كۆمەڵگەیەكی بازرگانیدا كە بە گشتی خەڵكەكە لەناو بازاڕ و شارەكەدا بوون و تەنها دوو وەجبە دەرچوونیان هەبووە، ئیتر شەو و رۆژ لەناو شارەكەدا ماونەتەوە، تێكەڵیەكی زۆر هەبووەو سەخت بووە كەسی درۆزن درۆزنبوونی خۆی بشارێتەوە، هەروەها راستگۆیی كەسێكیش زۆر بە جوانی و بە زووییش دەركەوتووە، خودی ئیشەكەش ئەوەی خواستووە كەسی راستگۆ و درۆزن ئاشكرا بكرێن، چونكە خەڵك مامەڵەی كردووەو لە مامەڵەشدا بەرژەوەندیەكان دێنە نێوەندەوەو هەر كەسەو هەوڵ دەدات پشكی زیاتر بپچڕێت بۆ خۆی، بۆ ئەمەش زۆر جار پێویستیان بە درۆكردن هەبووە، بۆیە هەركەس درۆی نەكردبێت بە روونی لەناو هەمواندا دەركەوتووە، بازرگانی پێویستی بە ئەمین و دەستپاكێكە كە راستگۆییشی هەبێت، كەسی واش بە دەگمەن دەستكەوتووەو نەتوانراوە كەسی ئەمین  و راستگۆ لەبەرچاوان ون بێت.

هاتنی پێغەمبەری خوایش (صلى الله عليه وسلم) لەناو كۆمەڵگەیەكی لەم چەشنەدا خۆڕسك و بێ ئامانج نەبووە، بەڵكو ئاڕاستەیەكی خوایی بووە كە رووداوەكانی وا ئاڕاستە كردووە پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) لە كۆمەڵگەیەكی ئاوادا لەدایك بێت و گەورە بێت، بۆ ئەوەی راستگۆییەكەی لەبەرچاوان ون نەبێت و ئەوانیش خۆیان ببنە بەڵگە لەسەر خۆیان تا نەتوانن تۆمەتی درۆزنی بدەنە پاڵ، هەركاتیش تۆمەتێكی وایان دایە پاڵ، چل ساڵ ئەزموونی پێشووتری لەگەڵیان ببێتە وەڵامێك بۆ تۆمەتەكەیان.

بە نموونە ئەگەر كەسێك لە زانكۆدا بڕێك هاوڕێی هەبێت، حەتمەن لە دەرەوەش هاوڕێی هەیە، باوك و دایك و براو خوشك و كەسوكاری هەیە، ئەگەر پرسیاری یەكەیەكەی ئەو كەسانەی لێ بكەیت چەندیان راستگۆن و چەندیان درۆزنن، خێرا بەشێكی زۆریان لە راستگۆییەكە دەچنە دەرەوە، نەوەك لەبەرئەوەی هەمیشە سەرقاڵی درۆكردنن و راستی ناڵێن، بەڵكو هەزاران قسە و كرداری راستییان هەیە، بەڵام جارجارەش درۆیان كردووە، واتە جارێ یان چەند جارێ دۆركردن بەسە تا هەرچی مۆركی راستگۆیی هەیە لە كەسێكدا بشێوێنێت، بەم چەشنە هەر كەسێك دەتوانێت بە ئاسانی كەسانی تر پۆلێن بكات، كۆمەڵگە ئە وپۆلێنەی لێ ون نیە و كەسانی راستگۆ و درۆزن خێرا جیا دەكرێنەوە، داوێن پاك و شەڕواڵ پیس ئەناسرێنەوە، دز و دەستپاك لێك جیان، ئەمە لە كۆمەڵگەیەكی گەورەو فراوانی ئەمڕۆدا، جا چ جای كۆمەڵگەیەكی بچووكی وەك مەككەی ئەو كات.

بە گشتیش خەڵكی بە سیفەتە ناتەواوەكانیەوە لەقەبی لێ ئەنرێ و بەوە ناوبانگ پەیدا ئەكات، وەك فڵانەكەسی دۆرزن، دەستبڕ، جادووگەر، پیاوكوژ...، تەنها كەسێك بە سیفەتی جوان ناوبانگ دەرئەكات كە ئەو سیفەتە جوانەی هێندە تیایدا قووڵ بووبێتەوە، لەبەرچاوی هیچ كەس ون نەبێت و جێی سەرنجی هەموان بێت، ئەمە وایكردووە پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) بە سیفەتە جوانەكانی ئەمینی و راستگۆیی ناوبانگ دەربكات چونكە یەكپارچە جوانی و رەوشتبەرزی تیایدا زاڵ بووە و ناشیرینیەكی نەبووە كە پێی بناسرێتەوە، بە راستگۆی دەستپاك ناوبانگی دەركردووە چونكە لە فلتەری كۆمەڵگەدا دەرچووەو چی چاوی رەخنە هەیە نەیانتوانیوە تانەیەكی لێ بدەن و نازناوێكی ناشیرینی بەسەردا ببڕن، وەك رووناكی ناو تاریكی سیفەتە جوانەكانی دەركەوتون و بەوە ناوبانگی دەكردووە.

ئەم نازناوەش هەروا بە ئاسانی دەست نەكەوتووە، چل ساڵ ژیان لەناو كۆمەڵگەیەكی قوڕەیشی كۆندا، بتوانیت بەو سیفەتانەوە تیایدا دەربچیت، بەڵگەیە بۆ راستگۆیی لەوەو دوایشی، تەنها درۆیەكی ئەو چل ساڵە بەس بوو تا لە دوای بانگەوازی پێغەمبەرایەتی، خەڵكی بیدەنەوە بە ناو چاوانیدا و بڵێن ئەمە درۆزنەكەی دوێنێ بوو، ئەمڕۆ درۆكانی زۆر كردووە و هیچی تر، بەڵام تاكە رەخنەیەكیشیان نەبوو لە راستگۆیی چل ساڵ ژیانی لە ناو ئەو كۆمەڵگەیەدا.

كاتێك پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) لەلایەن پەروەردگاریەوە فەرمانی پێ كرا بانگەوازەكە ئاشكرا بكات، چووە سەر كێوی صەفا و لەوێ هاواری كرد و خەڵكەكەی كۆكردەوە، هەموان هاتن بە دەمیەوەو هەركەسیش خۆی بۆی نەكرایە، لە بری خۆی كەسێكی دی دەنارد، چونكە دەیانزانی شتێكی گرنگ روویداوە، ئەم ەقسەی كەسێكی ئاسایی نیە، وەك ۆن ئەمڕۆ كەسێكی بەناوبانگ و ناسراو كە جێی ئومێدی خەڵكی بێت و زۆر بە كەمیش دەربكەوێت، كاتێك دەردەكەوێت و گوتارێك پێشكەش دەكات، هەموان بە تاسەوە گوێی لێ دەگرن، بە هەمان شێوەو زیاتریش قوڕەیشیەكان هەموان زیانییان پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) بۆ شتێكی گرنگ نەبێت ئاوا كۆیان ناكاتەوە، چونكە ئەمە یەكەمجاریەتی و هیچ كات پێشتر لێی نەبینراوە خەڵكی كۆبكاتەوەو قسەیان بۆ بكات یان شیعریان بۆ بخوێنێتەوە یان هەر شتێكی تر، ئەگەر وایبكردایە خەڵكی لە قسەو پەیامەكانی بێزار دەبوون و هەموان لە دەوری كۆنەدەبوونەوەو تەنها ژمارەیەكی دیاریكراو گوێیان لێ دەگرت.

پێغەمبەری خوا (صلى الله عليه وسلم) پێیان دەفەرموێت (أرأیتم إن أخبرتكم أن خیلا تخرج من سفح هذا الجبل، أكنتم مصدقي؟)، (1) (ئەگەر هەواڵتان پێ بدەم لە لاپاڵی پشت ئەم شاخەوە سوپایەكی سوارە دێن، ئایان باوەڕم پێ دەكەن؟).

خودی باس‌و خواسەكە جۆرێك لە شڵەژان و هۆشیاركردنەوەی تێدایە، باسی سوپایەكی هێرشبەر دەكات كە جێی مەترسین، نەوەك باسی كاروانێكی بازرگانی بكات، یان بڵێت كۆمەڵێك میوانی خۆشەویست وا نزیك دەبنەوە، كە ئەمەی فەرموو كەس نەبوو رەخنەی هەبێت و بڵێت شتی وا نابێت، چۆن ئێمە نەمانزانیوە، یان بڵێن تا ئێستا شتی ئاوا كتوپڕ رووینەداوە، یان بڵێن ئەمەش وەك درۆكانی پێشترت وایە، هەواڵێكی ئاوا قورس و مەترسیدار هی ئەوە نیە بە خەبەردانی تاكە كەسێك هەموان بڕوای بهێنن، مەگەر ئەوەی كەسەكە موحەممەد بێت، ئیتر ناپرسن ئادەی تایبەتمەندیەكەی چیە؟ جلوبەرگ و ژمارەیان، ین بڵێن با خۆیشمان بێینە سەرەوە سەیرێك بكەین ئینجا باوەڕ دێنین، یان هەر شتێكی تری لەو چەشنە كە رێگر بێت بڵێن بەڵێ بڕوات پێ دەكەین، بەڵام دەبێت ئەمە رووبدات هەتا پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) ئەستۆپاكی خۆی بەوان نیشان بدات و هەموان ئیمزا لەسەر پاكی و راستگۆیی پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) بكەن، لە وەڵامدا دەڵێت (ما جربنا علیك كذبا)، (2) (درۆمان لێ ئەزموون نەكردویت)، لە گێڕانەوەیەكی تردا هاتووە وتیان (تەنها راستگۆییمان لێ ئەزموون كردویت)، (3) تەنها راستیمان لە تۆدا بینیوەو هیچی تر، واتە هەم گومانی درۆزنی لێ دووردەخەنەوە، هەم دان دەنێن بە راستگۆییەكەیدا، چونكە پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) پێشینەی درۆزنی نیە.

دوای ئەوەی خۆیان ئەكات بە بەڵگە بەسەر خۆیانەوەو بێباكیان دەكات لە هەر رەخنە و ئەگەرێ، لە زاری خۆیانەوە ئەو دانپێدانانەیان پێ دووپات ئەكاتەوە كە هیچ درۆیان لێ نەبیستووەو تەنها راستگۆییان لێ ئەزموون كردووە، ئینجا پەیامەكەی خۆی دەگەیەنێت و دەفەرموێت (فإني نذیر لكم بین یدي عذاب شدید)، (4) (دەی ئەوە من هۆشیارتان ئەكەمەوە لەمەر سزایەكی سەخت كە لە پێشتانە).

من هاتووم ئاگادارتان بكەمەوە كە لەمەودوا ئازارێكی گەورە بەڕێوەیە، هەم بۆ دنیاتان لەوانەیە وەك قەومەكانی پێش خۆتان تیابچن، هەم بۆ قیامەتتان ئاگر و ناڕەحەتی و سزای ئەبەدی لە رێتانە، واتە هەواڵەكە زۆر سەختترە لە مەترسی سوپا هێرشبەرەكە، لەناوچوونی خۆت و ماڵ‌و مناڵ و سەروەت و سامانت لە دنیا و قیامەتیشدا.

لەناو هەموو ئەو خەڵكەدا مامی دێتە جواب و رەخنە ئەگرێت، دەبێت بە هەموو پێوەرێك هەر كەس رەخنە لە شتی وا بگرێت، خێرا تۆمەتی درۆ بداتە پاڵی و سەدان گومان لەسەر راستی قسەكەی دروست بكات، ئەمە كێ وتی و بەڵگەت چیە؟ درۆكانی پێشووت بەس نەبوو ئەمەشی هاتەسەر؟ كەچی هەموو قسەكەی ئەوەیە دەلێت دەستت بشكێت موحەممەد، ماڵ كاول بیت، بۆ ئائەمە كۆت كردینەوە؟ لەوانەیە وا گومان ببەیت لای ئەو دین هی ئەوە نیە كاتی بۆ سەرف بكەیت، وەك چۆن ئەمڕۆش خەڵكێ هەن پێیان ناخۆشە باسی دینیان بۆ بكەیت، چونكە دینیان بە بەشێكی لاوەكی داناوەو بە شیاوی ئەوەی نازانن كاتی بۆ تایبەت بكەن، بەلام نەخێر، ئەبوولەهەب یەكێك بووە لە كەسە سەرسەختەكانی دینداری ئەو كاتی ناو مەككە كە بریتی بوو لە بتپەرستی، ناوی عەبدولعوززا بووە، واتە بەندەی بتی عوززا، یانی مەسەلەی ئایین لای لاوەكی نەبووەو جێی گرنگی بووە، وێڕای ئەوەش تانەیەكی نەبوو لەسەر پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) تا بە درۆزن وەسفی بكات یان پێشینەیەكی درۆزنی بداتەوە بە روویدا، تەنها دەیویست لە گرنگی پەیامەكەی كەم بكاتەوە، وەك چۆن دواتریش زۆربەی خەڵكی مەككە بوونە دوژمن و نەیاری پێغەمبەر(صلى الله عليه وسلم)، كەچی یەك كەس نەبوو تۆمەتی درۆزنی بداتە پاڵ، خۆ ئەوان بۆ رەخنەیەك دەگەڕان، بوختانیان بۆ دەكرد، ئێستا بهاتبا و تۆمەتی درۆزنی لەسەر بوایە، كەسیان درێغییان لەوە نەئەكرد دەهۆڵی بۆ لێبدەن و لە هەر كۆڕ و كۆبوونەوەیەكدا بیدەنەوە بە نێو چاوانیدا.

لە كۆچی حەبەشەدا كاتێك عەمری كوڕی عاص هەوڵ ئەدات نەججاشی قەناعەت پێ بكات موسڵمانەكانی بداتەوە دەست و ئەمیش بیانباتەوە بۆ مەككە، كاتێك نەججاشی دەرفەت بە جەعفەر دەدات قسە بكات، جەعفەر باسی كەموكورتی و لادان و خراپەكاریە باوەكانی ناو كۆمەڵگەی نەفامی مەككەی كرد، ئینجا كە تاریكی كۆمەڵگەی قوڕەیشی نیشاندا، دوای ئەوە هاتە سەر باسی پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) و وتی: (ئێمە لە حاڵێكی ئاوادا بووین هەتا خوای گەورە لە نێو خۆماندا پێغەمبەرێكی بۆ ناردین كە رەچەڵەكی و راستگۆیی و دەستپاكی و داوێن پاكی ئەومان دەزانی و لەبەرچاومان بوو، فەرمانی پێكردین خوا بە تاك و تەنها بزانین و بیپەرستین، ... فەرمانی پێكردین لە گوفتاردا راستگۆ بین و ئەمانەت و سپاردەكان بدەینەوە دەستا خاوەنەكانیان ... دوورەپەرێزی بكەین لە شایەتی درۆ و خواردنی ماڵ‌و سامانی هەتیو و تۆمەت خستنە پاڵ ئافرەتانی پاك داوێن...). (5)

پاشان بێباوەڕەكان كە بڕوا بە پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) ناهێنن، تۆمەتی جادووگەر و شاعیری و شێتی ئەدەنەپاڵ، بەلام لە مەسەلەی درۆزنیدا كە تۆمەتی درۆزنی ئەدەنە پاڵ، تۆمەتەكەیان بەرامبەر خودی پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) نەبووە، بەڵكو مەبەستیان بەدرۆخستنەوەی پەیامی خوا بووە، خوای گەورەش لە قورئاندا ئەم راستیەی تۆمار كردووە، (قَدْ نَعْلَمُ إِنَّهُ لَيَحْزُنُكَ الَّذِي يَقُولُونَ فَإِنَّهُمْ لَا يُكَذِّبُونَكَ وَلَكِنَّ الظَّالِمِينَ بِآيَاتِ اللَّهِ يَجْحَدُونَ (33) وَلَقَدْ كُذِّبَتْ رُسُلٌ مِنْ قَبْلِكَ فَصَبَرُوا عَلَى مَا كُذِّبُوا وَأُوذُوا حَتَّى أَتَاهُمْ نَصْرُنَا وَلَا مُبَدِّلَ لِكَلِمَاتِ اللَّهِ وَلَقَدْ جَاءَكَ مِنْ نَبَإِ الْمُرْسَلِينَ (34)) (اڵانعام: ٣٣ - ٣٤)، (چاك ئەزانین بەوقسانەی كە كافروبێ‌ باوەڕەكان بەرامبەر بە تۆ دەیكەن و دەڵێن، گوایە بەقسەی ئەوان تۆ شاعیرو شێت بی! ئەوساش بەو وشە ناپەسەندەیان دڵ زویر ئەبیت، لەڕاستیشدا لەسەر بنەمایەك بەدرۆزنت نازانن، بەڵكو چاك ئەزانن تۆ راستگۆیت، بەڵكو لەبەر  ئەمەیە كە ستەمكارو بێ‌ باوەڕەكان كردوویانە بەپیشە كە هەردەم نكوڵی و ململانێی ئایەتەكانی خوا بكەن، فرەیەك لە پەیامبەرانی بەر لەتۆ سوێند بە خوا لەلایەن گەلەكەیانەوە بە درۆ خرانەوەو، ئازارو ئەشكەنجە دران و، باوەڕیان پێنەكردن و، ددانیشیان بەخۆدا گرت هەتا یارمەتی ئێمەیان پێگەیی، دەسا تۆش وابە. خۆ هیچ كەسێكیش نیە بتوانێ‌ بڕیار و بەڵێنەكانی خوا بگۆرێ‌ بەرامبەر بەیارمەتی پێغەمبەران، دیاریشە كە هەواڵی پەیامبەرانت پێگەیشتووە كە چۆن ئازار دران و، چۆنیش توانییان لەبەرامبەریەوە خۆ ڕاگربن هەتا سەرئەنجام كۆمەكی خوایان بۆ هات و سەركەوتن).

پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) زۆر ئەوەی لەسەر سەخت بووە كە بە درۆی بخەنەوەو تۆمەتی درۆی بدەنە پاڵ، چونكە كەسی راستگۆ درۆی زۆر لا گەورەیە، كەسێك كە لەو قورئانەی بۆی دابەزیوەتە خوار، بە سەدان جار سەركۆنەی درۆ بكات و لە فەرموودەكانیشیدا زۆر بە قێزەونی باسی درۆ بكات، كەچی تۆمەتی درۆی بدەنەپاڵ، تۆمەتەكانیش هەموویان ئاڕاستەی دوای پێغەمبەرایەتین، ئەمە بووبوە جێی دڵتەنگی بۆ پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم)، خوای گەورەش ئاگادار بوو بە دەروونی پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) و دڵدانەوەیەكی باشی كرد، تێیگەیاند ئەوان كێشەیان لەگەڵ راستگۆیی پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) نیە، بەڵكو كێشەیان لەگەڵ پەیامی خوادایە، ئەوان دەیانەوێت پەیامی خوا بەرپەرچ بدەنەوە.

كەمێك رامێنن لە ئاماژەیەكی تری ناو قورئان (وَعَجِبُوا أَنْ جَاءَهُمْ مُنْذِرٌ مِنْهُمْ وَقَالَ الْكَافِرُونَ هَذَا سَاحِرٌ كَذَّابٌ (4) أَجَعَلَ الْآلِهَةَ إِلَهًا وَاحِدًا إِنَّ هَذَا لَشَيْءٌ عُجَابٌ (5)) (ص: ٤ - ٥)، (سەرساممان لەوە كە هەر لە خۆیان – نەك لە فریشتە- پەیامبەرێكی (ترسێنەریان) بۆ هات؟!. بێ‌ باوەڕەكان – لە باتی تەسلیم بوون و باوەڕهێنان- وتیان: ببێ‌ و نەبێ‌ ئەم موحەممەدە كە دەڵێت: من نێرراوی خوام جادووگەرێكی درۆزنە! ئەرێ‌ هەموو خواكانی كردۆتە یەك خوا؟! بەراستیی ئەمە كە موحەممەد دەیڵێ‌، (واتە: یەك خواپەرستن) شتێكی سەیرو سەمەرەیە!).

ئەو تۆمەتەی كە پێغەمبەری (صلى الله عليه وسلم) پێ بە درۆ دەخەنەوە، لە سەرەتاو لە كۆتاییەوە نیشانەی سەرسوڕمانی بۆ دانراوە، لە سەرەتا و كۆتاییەوە عەجەب بەكارهاتووە، چونكە لایان نیشانەی سەرسوڕمان بوو چۆن دەكرێت ئەو هەموو خواوەندە بگۆردرێنەوە بە یەك خوا؟! خوای با و خوای باران و خوای تووڕەیی و خوای منداڵ و خوای خۆشەویستی و ...، هەموو ئەمانە وازیان لێ بهێنرێت و تەنها یەك خوا بپەرسترێت؟!

لە گفتگۆی نێوان ئەبووسوفیان و هیرەقلیشدا دووبارە دانپێدانانی قوڕەیش بە راستگۆیی پێغەمبەردا (صلى الله عليه وسلم) بەدیدەكەین، ئەبووسوفیان دەڵێت جارێك كە لە شام بووین، هیرەقل ناردی بە شوێن كاروانی قوڕەیشیاندا، ئەمەش لە ماوەی رێككەوتنەكەی قوڕەیشدا بوو، ئەوانیش چوونە كۆڕەكەی هیرەقلەوە، گەورەكانی رۆمیش لە دەوری بوون، ئینجا داوای وەرگێڕێكی كرد، هیرەقل وتی كێ لە ئێوە خزمایەتی هەیە لەگەڵ ئەو كەسەی بانگەشەی پێغەمبەرایەتی دەكات؟ منیش وتم من لە هەموویان لێی نزیكترم، وتی نزیكی بكەنەوە لێم و هاوەڵەكانی بخەنە پشتیەوە، بە وەرگێڕەكەی وت، پێیان بڵێ من پرسیار لەو پیاوە دەكەم، ئەگەر درۆی لەگەڵ كردم، پێم بڵێن، ئەبوسوفیان دەڵێت بەخوا ئەگەر لەبەر شەرمی ئەوە نەبوایە بە درۆم بخەنەوە، درۆم دەكرد بەدەم پێغەمبەرەوە(صلى الله عليه وسلم)، یەكەم شت پرسیاری لێكردم، وتی رەچەڵەكی لەنێوتاندا چۆنە؟ وتم خاوەن رەچەڵەكە .. وتی ئەی ئێوە پێشتر درۆتان لێ بیستوە؟ وتم نا، .. وتی فەرمانی چی دەكات پێتان؟ وتم دەڵێت خوای تاك و تەنهای بێ هاوەڵ بپەرستن و واز لە قسەی باوباپیرانتان بهێنن، فەرمانمان پێ دەكات بە نوێژ و زەكات و راستگۆیی و داوێن پاكی و پەیوەندی خزمایەتی، هیرەقل بە وەرگێڕەكەی وت پێی بڵێ، پرسیارم لێكردیت سەبارەت بە رەچەڵەكی، تۆیش وتت خاوەن رەچەڵەكە، پێغەمبەرانیش لە خاوەن رەچەڵەكەكانی هۆزەكانیاندا بون .. وتم پێش ئەمە درۆتان لێبیستبوو؟ وتت نا، دەی كەسێك درۆ بەرامبەر خەڵك نەكات، قەت درۆ بە دەم خواوە ناكات .. وتم فەرمانی چیتان پێ دەكات، وتت فەرمان دەكات خوای تاك و تەنها بپەرستن و هاوەڵی بۆ دانەنێن و بت نەپەرستن و نویژ بكەن و راستگۆ و داوێن پاك بن، ئەگەر ئەوەی دەیڵێیت راست بێت، ئەوە ئەم شوێن پێیانەی منیش دەگرێت، من دەمزانی ئەو پێغەمبەرە دەردەكەوێت، بەلام نەمدەزانی لە ئێوەیە، ئەگەر دەمزانی دەگونجا بە هەر هیلاكیەك خۆم دەگەیاندە لای، ئەگەر لەلای بوومایە قاچەكانیم دەشۆرد. (6)

ئیمامی ماوەردی وتەیەكی پوخت و بە نرخی هەیە سەبارەت بە راستگۆیی پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) و دەڵێت: (هەموو قوڕەیش دڵنیابوون لە راستگۆیی پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) لە پێش ئیسلامدا، كاتێك كەوتنە تۆمەتباركردنی بە درۆزن كە پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) ئەوانی بانگهێشت ئەكرد بۆ ئیسلام، هەیانبوو لە حەسوودیدا بە درۆی دەخستەوە، هەیانبوو لە عینادیدا، هەیانبوو لەبەرئەوەی بە دووری زانیوە ببێتە پێغەمبەر، ئەگەر لە پێش پێغەمبەرایەتیدا تاكە درۆیەكیشیان لێ بەدی بكردایە، بە دڵنیاییەوە بۆ بەرۆخستنەوەی لە پێغەمبەرایەتیدا، دەیانكرد بە بەڵگە بەسەریەوە، جا هەركەس لە منداڵیدا خووی گرتبێت بە راستگۆییەوە، لە گەورەییدا زیاتر پابەندی راستگۆیی دەبێت، هەركەس بۆ خۆی ئامادەیی نەبووبێت درۆ بكات، بۆ خوای گەورە زۆر زیاتر خۆی دەپارێزێت لەوەی درۆی بە ناوەوە بكات). (7).

هەروەها لە ئینجلیشدا ئاماژە دراوە بە هاتنی پێغەمبەری ئیسلام موحەممەد (صلى الله عليه وسلم)، ئاماژەشی داوە بە راستگۆیی و ئەمینی ئەو پێغەمبەرە، پشتیوان بە خوا لە بەشەكانی دواتردا بە دوورودرێژی ئەم بابەتە شرۆڤە ئەكەین، بەڵام لێرەدا تەنها مەبەستمان بوو باسی راستگۆیی پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) بكەین لە پێش پێغەمبەرایەتیدا بە جۆرێك راستگۆییەكەی بووە بە بەڵگەیەك بەسەر نەیارەكانیەوە تا هەركات تۆمەتی درۆی بدەنە پاڵ، شایەتیەكانی پێشووی خۆیان و شایەتی كەسە گەورەكان وەڵامێك بێت بۆ تۆمەتەكەیان و ئەستۆپاكیەكیش بێت بۆ پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) و راستی پەیامەكەی.

----------  

پەراوێزەكان:

١- رواه البخاري و مسلم.

2- متفق عليه.

3- صحيح البخاري، الرقم 4496.

4- متفق عليه.

5- مسند احمد بن حنبل، الرقم 1674، حسنه شعيب الأرناؤوط، صحيح ابن خزيمة، الرقم 2101.

6- -صحيح البخاري، الرقم 7.

7- أعلام النبوة للماوردي، ص 294.