لەوانەیە خوێندنەوەو بەدواداچوونی بابەتەكانی پەیوەست بە خواردن، زیاتر لە رەمەزاندا لای موسڵمانان جێی بایەخ و گرنگی بێت، چونكە لەو مانگەدا كە خۆیان لە خواردن و خواردنەوە دەگرنەوە، زیاتر بیریان لایەتی، ئەمەش دەرفەتێكی گەورەیە هەتا موسڵمانان پێداچوونەوەیەك بكەن بە سیستمی خۆراكییاندا، چاكترین بابەتێكیش موسڵمان هەوڵ بدات بەدوایدا بچێت و لەو بوارەوە سوودێكی زۆری لێ ببینێت، بریتیە لە بەرنامەی خۆراكی پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم).

لەم روانگەوە بیرمان لەوە كردەوە بە كورتی چەند بابەتێك لەسەر سیستمی خۆراكی پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) ئامادە بكەین، لەوانەشە لای كەسانێك جێی پرسیار بێت بۆچی لە سەدەی پانزەی كۆچیدا تازە باس لە سیستمێكی خۆراك دەكرێت كە لە دەیەی یەكەمی سەدەی یەكەمی كۆچیدا پەیڕەو كراوە، ئەویش لە شوێن و سەردەمێ كە خواردن تیایدا كەم بووەو زۆر جیاواز بووە لە كات و شوێن و بارودۆخی ئەمڕۆ، لەوانەیە خەڵكانێك وا بیربكەنەوە پێغەمبەری خوا (صلى الله عليه وسلم) هەرچیەكی دەستكەوتبێت ئەوەی خواردبێت و لە نەبوونی خۆراكەوە بە هەر خواردنێ رازی بووبێت و خواردبێتی، ئەوەی كوردەواری دەیڵێت (ئینسانی برسی لە هیچ ناپرسی).

بەلآم پاش ئەوەی توێژینەوەیەكی وردی ژیانی پێغەمبەری خوا (صلى الله عليه وسلم) و بەرنامەی خۆراكی پێشەوامان كرد، چووینە سەر وردەكاری جۆر و ژمارە و كات و شێوە و رێژەی خواردنەكانی پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم)، هەستمانكرد ئەمە بیركردنەوەیەكی هەڵەیە ئەگەر وامانزانیبێت پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) لە برسێتیدا هەرچیەكی دەستكەوتبێت خواردوویەتی، بەڵكو پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) چاكترین و باشترین خواردنی خواردووە، بە بەرنامەیەكی وردی دیاریكراو سیستمی خۆراكی خۆی داڕشتووە، بە بڕوای من وەك چۆن پێغەمبەری خوا (صلى الله عليه وسلم) لە خۆیەوە هیچی نەفەرمووەو هەرچیەكی فەرمووە فەرمان ورێنمایی خوای گەورە بووە، بە هەمان شێوە بەرنامەی خواردنیشی بە رێنمایی خوای گەورە بووە، خوای گەورەش خۆی بەدیهێنەری مرۆڤەو شارەزاترە بە پێكهاتەی مرۆڤ و چاك و چاكترین دەزانێت و چاكترینیش بۆ پێغەمبەرەكەی هەڵدەبژێرێت.

ئەمڕۆ نازانین چەندە دوورین لە بەرنامەی خۆراكی پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) و تا چ ئاستێك شارەزاییمان كەمە سەبارەت بە سفرە و خوانی پێغەمبەری خوا (صلى الله عليه وسلم) تا ئەو كاتەی بە جوانی لە سفرەو خوانی پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) شارەزا دەبین، دەشزانین ئەگەر بە دروستی سیستمی خۆراكی هاوشێوەی بەرنامەی خۆراكی پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) بگرینەبەر، زۆر دەرد و نەخۆشی ئەمڕۆمان لە كۆڵ دەبنەوە كە لەم سەردەمەشدا خەڵكانێكی زۆر گیرۆدەن بە دەستیانەوە.

بەلآم گرنگە ئەوە بزانین كە ئەم بابەتەی لەبەردەستتاندایە، تەنها سەرەتایەكە بۆ ئەو بوارەو كردنەوەی دەلاقەیەكە تا لەوێوە بە شێوەیەكی فراوانتر هەركاممان هەوڵی زیاتر وردەكاری بدەین و بە شێوازێكی جوانتر و قووڵتر رۆبچینە ناو بابەتەكەوەو زانیاریەكی زیاتری لەسەر كۆبكەینەوەو وا تێنەگەین ئەمە هەموو زانیاریەكە لەسەر بەرنامەی خۆراكی پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم)، بەڵكو ئەم باسوخواسە پێویستی بە چەندین توێژینەوەو دەیان بەرگ نووسین هەیە، هیواخوازین خەڵكێكی دی پاش ئێمە زیاتر پەرە بەم بابەتە بدەن و ئەمەی ئێمە سەرەداوێك بێت بە دەستیانەوە.

گرنگی بەرنامەی خۆراكی پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) لەمڕۆدا بە جوانی دەردەكەوێت، بەلآم گرنگی زیاتری لەوەدایە بگەڕێینەوە ئەو سەردەمەو بزانین لەو سەردەمەدا خەڵك بە چ بەرنامەیەك خواردنیان خواردووەو لە چ ئاستێكی دواكەوتوودا بون.

كۆمەڵگەی نەفامی ئەو سەردەمە تێڕوانینیان بۆ خواردن ئەوە بووە كە خواردن خۆشی ژیانەو كەسی خۆشگوزەران ئەوەیە خۆشترین  و زۆرترین خواردن بخوات، گرنگ تام و چێژ بووە نەوەك پێویستی و چاكێتی، ورگزلی عادەتێكی باو بووە تیایاندا، جۆری سفرەو خوانی قەرەباڵغ و بەتام ئاستی رێز و گەورەیی كەسەكەی دیاری دەكرد، هەركەس خوانی قەرەباڵغی نەبووبێت حسابی پیاوی پیاوانەی بۆ نەدەكرا، پێشبڕكێ لەسەر ئەوە كراوە كێ زیاتر دەخوات، كێ سفرە و خوانەكەی پڕە لە خواردنی جۆراوجۆر و ئەتوانێت چەندی لێ بخوات، چونكە كەمخۆری لای ئەوان نیشانەی نەخۆشی بووە، سەیریان كردووە كەسی نەخۆش ناتوانێت وەك خەڵكەكەی تر خواردن بخوات، ئەوەیان كردووەتە بنەمایەك بۆ ئەوەی بڵێن زۆرخۆری سوودبەخشەو نیشانەی گەورەیی و ژیریە، واتە خواردن لای ئەوان پێوەر بووە بۆ زۆر شت، گرنگی خواردنیش لای ئەوان بە پێی تام و جوانی و قەرەباڵغی بووە، نەوەك بە پێی گرنگی و پێویستی و بەسوودیەكەی.

ئەمڕۆش گرنگی دان بە خواردن و خۆفێركردنی جۆرەكانی خواردن دیاردەیەكی باوە لەناو كۆمەڵگەدا، چەندین كەناڵی هەمەچەشنەی تەلەفزیۆنی و ئەنتەرنێتی تایبەت بە دروستكردنی خواردن پەخش دەكرێن و بەشێكی زۆری ئافرەتانیش كاتێكی زۆری خۆیان بەو بوارەوە سەرف دەكەن، زۆرجار لەبەر گرنگیدانی زۆریان بەو بوارە، لە زۆر بواری تری تایبەت بە دینەكەیان یان پەیوەست بە هاوسەر و منداڵ و خزم و خوێشیان كەمتەرخەمی دەنوێنن، بەڵكو وای لێهاتووە بەشێكی بەرچاوی پیاوانیش خوویان داوەتە ئەم بوارە، چونكە ئەمڕۆش هێندەی گرنگی دەدرێت بە خواردنی خۆش و بەتام و خوانی قەرەباڵغ و رازاوە، هێندە گرنگی نادرێت بە خوانی تەندروست و گونجاو و بەسوود، بە داخەوە ئەمڕۆژە پڕكردنی ورگ بووە بە شتێكی پیرۆز و زیاتر لە تێركردنی رۆح و دڵ و مێشك گرنگی پێ دەدرێت.

پێتان سەیر نەبێت ئەگەر بڵێین یەكێك لە هۆكارەكانی هاتنی پێغەمبەری خوا (صلى الله عليه وسلم) بۆ ئەوە بووە كە مرۆڤایەتی فێر بكات بە چ سیستمێ خواردن بخۆن، چی بخۆن و چەندە بخۆن، چۆن بخۆن و كەی بخۆن، بۆچی بخۆن؟ پێغەمبەری خوا (صلى الله عليه وسلم) هاتووە تا ڕەوشتە بالآكان بە چڵەپۆپە بگەیەنێت، (بعثت لأتمم صالح الأخلاق)،[1] (نێردراوم تا رەوشتە چاكەكان بگەیەنمە چڵەپۆپە)، مرۆڤایەتی ئەركی سەرشانی بریتیە لە پەرستش (صلى الله عليه وسلم) دەی چ پەرستش و چ رەوشتبەرزی بەبێ تەندروستیەكی دروست بە جوانی ناگاتە ئەنجام، هۆكارێكی گەورەی تەندروستیش بریتیە لە خوانی تەندروست، بۆیە خوای گەورە لە قورئانی پیرۆزدا بە وردی باسی خواردنی كردووەو هێڵە گشتیەكانی دیاری كردووە (الَّذِينَ يَتَّبِعُونَ الرَّسُولَ النَّبِيَّ الأُمِّيَّ الَّذِي يَجِدُونَهُ مَكْتُوبًا عِندَهُمْ فِي التَّوْرَاةِ وَالإِنْجِيلِ يَأْمُرُهُم بِالْمَعْرُوفِ وَيَنْهَاهُمْ عَنِ الْمُنكَرِ وَيُحِلُّ لَهُمُ الطَّيِّبَاتِ وَيُحَرِّمُ عَلَيْهِمُ الْخَبَآئِثَ وَيَضَعُ عَنْهُمْ إِصْرَهُمْ وَالأَغْلاَلَ الَّتِي كَانَتْ عَلَيْهِمْ فَالَّذِينَ آمَنُواْ بِهِ وَعَزَّرُوهُ وَنَصَرُوهُ وَاتَّبَعُواْ النُّورَ الَّذِيَ أُنزِلَ مَعَهُ أُوْلَئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ) (الأعراف: ١٥٧) (ئیمانداری كامڵ ئەوانەن دەكەونە شوێنی ئەو پەیامدارو هەواڵدەری خوایە، كە نەخوێندەیە، ئەو پێغەمبەرەی كە ناوو سیفەتەكانی لەتەورات و لە ئینجیلدا نووسراوەو لای خۆیان دەستیان دەكەوێ، واتە: زۆر بەچاكی دەیناسن، فەرمانیان بە چاكە پێدەكا و لەشتی خراپ و ناپەسەند رێیان لێدەگرێت و هەمووشتێكی پاك و خاوێنیان، بۆحەلاڵ دەكا و هەموو شتێكی پیس و زیانبەخشیان لێ یاساغ ئەكات و  بارو تەكلیفی قورس و، كۆت و زنجیری لەسەریان شەتەك درابوو لایدەبا، ئینجا ئەوانەی بڕوایان بەو پەیامبەرە هێنا و بەڕێزو حورمەتەوە ڕایانگرت و، هاوكاریی و پشتگیری لێكرد بەجیهادو تێكۆشان و دوای ئەو ڕووناكیەش كەوتن لەگەڵیا نێردراوە، ئەو خەڵكانە ئەمانە سیفەتیان بن، بەختیارو سەرفرازن).

یەكێك لەو رەخنانەی بێباوەڕەكان هەیانبوو لە پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) ئەوە بوو كە دەیانوت چۆن دەبێت پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) نان بخوات و وەك ئێمە ئاسایی بەناو بازاڕدا بگەڕێت، (وَقَالُوا مَالِ هَذَا الرَّسُولِ يَأْكُلُ الطَّعَامَ وَيَمْشِي فِي الأسْوَاقِ لَوْلا أُنزِلَ إِلَيْهِ مَلَكٌ فَيَكُونَ مَعَهُ نَذِيرًا) (الفرقان: ٧)، (خوا نەناس و كافران گوتیان: بۆ ئەوچی لەئێمە زیاترە، وا داوای پەیامبەرێتی ئەكات؟ وای ئەمە چ پەیامبەرێكە، خۆراك دەخوا و بە بازاڕیشدا دەگەڕی؟‍ ئەی بۆچی فریشتەیەكی لەگەڵ نەهات لە لایەن خواوە تا بەهاوڕێیەتی ئەو خەڵك بترسێنن ئەگەر راست دەكا پێغەمبەرە؟)، خوای گەورەش وەلآمیان دەداتەوە كە پێویستە پێغەمبەر مرۆڤ بێت بۆ ئەوەی بتوانن بیكەن بە پێشەنگی خۆیان و ئەوەی رۆژانە ئەوان دەیكەن پێغەمبەری خواش (صلى الله عليه وسلم) وەك ئەوان بژی و بە كرداری لەنێویاندا بێت هەتا ببێتە بەڵگەیەكیش لەسەریان كە دەكرێت مرۆڤێك ئەوە جێبەجێ بكات كە خوای گەورە فەرمانی پێ دەكات، داونەتەوە (وَلَوْ جَعَلْنَاهُ مَلَكًا لَّجَعَلْنَاهُ رَجُلاً وَلَلَبَسْنَا عَلَيْهِم مَّا يَلْبِسُونَ) (الأنعام: ٩)، (گریمان ئەگەر وەك خۆیان پێشنیاریان كرد پێغەمبەرمان گێڕابا بە فریشتەیەك لەباتی ئەوە كە پەیامبەر مرۆڤە، هەر دەبوو لەشكڵ و سیمای پیاوێكمان دانابا، چونكە ئەگەر لە بیچمی فریشتەدا بێتەلایان، هەرگیز قەبووڵی ناكەن و ئەوساش ئەوەی وائێستا لێیان تێكەڵ بووەو دەڵێن پێغەمبەر ئەبێ فریشتەبێت، هەر هەمان رەخنە دەگرنەوەو لێیان تێك دەچێت، كەوابوو پێغەمبەر هەردەبی بەشەربێت).

ئێمە وەك موسڵمان فەرمانمان پێكراوە ئەگەر خوای گەورەمان خۆش دەوێت، ئەوە با شوێن پێغەمبەری خوا بكەوین بەوە خۆشەویستی خۆمان بۆ خوای گەورە دەسەلمێنین (قُلْ إِنْ كُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِي يُحْبِبْكُمُ اللَّهُ وَيَغْفِرْ لَكُمْ ذُنُوبَكُمْ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ) (آل عمران: ٣١) (پێیان بڵی ئەی پێغەمبەر ئەگەر ئێوە خواتان خۆش ئەوی، دەبی پەیڕەوی لەشەریعەت وبەرنامەكەی من بكەن، ئەوسا خوایش ئێوەی خۆش دەوی ولە هەڵەو گوناهەكانیشیان خۆش ئەبێت، چونكە ئەوخوایە زۆر چاوپۆشیكارو، زۆریش دلۆڤان و میهرەبانە)، شوێنكەوتنی پێغەمبەری خوایش (صلى الله عليه وسلم) تەنها لە بیروباوەڕ و جیهاد و نوێژ و چەند مەسەلەیەكدا نیە، بەڵكو ئەبێت لە هەموو كایەكانی ژیاندا شوێن پێغەمبەری خوا (صلى الله عليه وسلم) بكەوین.

بڕوای تەواوم بەوە هەیە ئەگەر بەو جۆرەی پێغەمبەری خوا (صلى الله عليه وسلم) رێنمایی كردوین سیستمی خۆراكیمان رێك بخەین، رێژەیەكی كەمی ئەو دەرمانانەی دەهێنرێنە كوردستان بەس بوون بۆ چارەسەر، هەزاران كێشەی كەرتی تەندروستی چارەسەر دەبوون و نەخۆشخانەكان چۆڵ دەبوون.

خۆزگە دەكرا رۆژێك لە رۆژان هەركام لە ئێمە بۆی بگونجایە میوانداری پێغەمبەری خوای (صلى الله عليه وسلم) بكردایە هەتا بمانزانیبا كاممان خوانێكی تەندروست و شەرعیمان هەیە و روومان دێت میوانداری پێغەمبەری خوای (صلى الله عليه وسلم) پێ بكەین.

چەندە ئاگاداری بالآنسی هێڵەكانی پەیوەندی و پارەی گیرفان و رێژەی بەنزینی ناو ئۆتۆمبێلەكانمانین، پێویستە دە هێندە زیاتر وریای رێژە و جۆر و چۆنێتی و چەندێتی خواردنەكانمان بین، سوود و زیانی هەر خواردنێ بزانین كە دەیخۆین، نەوەك تەنها خوانی خۆمان، بەڵكو هەر خواردن و خواردنەوەیەك كە دەیدەن بە ماڵ و منداڵمان، چونكە هەركەس لە ئێمە بەرپرسین لە ماڵ و منداڵەكانمان، ئافرەتیش لە ماڵەوە بەرپرسە لە مێردەكەی و منداڵەكانی، وەك چۆن پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) ئاماژەی پێ داوە (أَلاَ كُلُّكُمْ رَاعٍ وَكُلُّكُمْ مَسْؤُولٌ عَنْ رَعِيَّتِهِ ... وَالرَّجُلُ رَاعٍ عَلَى أَهْلِ بَيْتِهِ وَهُوَ مَسْؤُولٌ عَنْهُمْ، وَالْمَرْأَةُ رَاعِيَةٌ عَلَى بَيْتِ بَعْلِهَا وَوَلَدِهِ وَهِيَ مَسْؤُولَةٌ عَنْهُمْ)،[2] (چاك بزانن هەمووتان شوانن، هەمووشتان بەرپرسن لەوانەی كە شوانەییان دەكەن، پیاو شوانەیە بەسەر هاوسەر و منداڵیەوەو لێیشیان بەرپرسیە، ئافرەتیش شوانەیە بەسەر ماڵ و منداڵی مێردەكەیەوە و لێیشیان بەرپرسە).

دەی خوشكی بەڕێزم، وریای ئەو بەرپرسیارێتیەی ناو ماڵەكەت بە و بزانە چی خوانێ ئامادە دەكەیت، بگەڕێ بە دوای باشترین خواردندا و ئەوە دەرخواردی هاوسەر و منداڵەكانت بدە، خۆزگە هەر دایكێك هێندەی پزیشكێكی خۆراكی شارەزایی هەبوایە سەبارەت بە خواردنەكان.