دکتۆر عبدالواحد محمد صالح

میوە پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) وەك چۆن گرنگی داوە بە خواردنەكانی وەك خورما و نان و گۆشت و خواردنەوەكانی وەك ئاو و شیر و شەربەتی هەنگوین، بە هەمان شێوەش گرنگی داوە بە میوە، بۆ ئەوەی نە ئوممەتەكەی لێی بێبەش بن، نە هیچ كەسێكیش بیكاتە بیانوو بۆ گوێنەدان بە میوەخواردن، بەلآم وەك بەشەكانی تر، بۆ میوەخواردنیش پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) سیستم و بەرنامەی هەبووە، پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) هەندێ جار میوەكانی بە خواردنی تری وەك خورماوە خواردووە، بۆ نموونە شووتی و خورما، ترۆزی و خورما، خەربزەو خورما، هەندێ جاریش وەك شەربەت خواردوویەتی وەك شەربەتی مێوژ. پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) زۆرجار شووتی لەگەڵ خورمادا خواردووە، مەبەستیشی ئەوە بووە وزەی گەرمی و موجەبی ناو خورما بە وزەی سارد و سالبی ناو شووتی یان خەربزە یان ترۆزی رێك بخاتەوە، ئەمەش لە فەرموودەدا ئاماژەی پێ دراوە. عائیشەی دایكی باوەڕداران دەڵێت: پێغەمبەری خوا (صلى الله عليه وسلم) شوتی بە خورمای روتەبەوە دەخوارد و دەیفەرموو (نكسر حر هذا برد هذا و برد هذا بحر هذا)،[1] (گەرمی ئەمە بە ساردی ئەمیان دەشكێنین، ساردی ئەمەش بە گەرمی ئەمەیان دەشكێنین)، بەلآم تا ئێستاش زانستی پزیشكی نەگەیشتۆتە ئەو ئاستەی ئەم راستیە بسەلمێنێ و سوودی لێ وەربگرێت، بەلآم دڵنیام زۆر ناخایەنێت زانستی پزیشكی دان بەم راستیەدا دەنێت و دەستی خۆی پێ دەگەیەنێت، پێویستیشە پزیشكە موسڵمانەكان پێش هەموان هەنگاو لەم بوارەدا بنێن و كار بۆ ئەم فەرموودەو دەیان فەرموودەی دیكەش بكەن. شووتی یەكێكە لە ماددە سوودبەخشەكان بۆ جەستەی مرۆڤ، نەوەد لە سەد زیاتری شووتی ئاوە، هەروەها رێژەیەكی باش شەكری تێدایە، ڤیتامین و وزەیەكی زۆر دەبەخشێت بە مرۆڤ، هەرسیشی بۆ گەدە زۆر ئاسانە، هۆكاریكە بۆ لابردنی بەردی گورچیلە، پەستانبەرزی دادەبەزێنیت، هۆكارێكە بۆ وەستانەوەی خوێنبەربوون، هەروەها سوودێكی زۆری هەیە بۆ جوانی پێست و روخسار. عەبدولآی كوڕی جەعفەر (c) دەڵێت پێغەمبەری خوام (صلى الله عليه وسلم) بینی ترۆزی بە خورمای روتەبەوە دەخوارد،[2] ترۆزی یەكێكە لەو خواردنانەی كە فایبەری زۆرەو مرۆڤ هێور دەكاتەوەو گەرمی دادەبەزێنێت، یارمەتی كرداری هەرسكردن دەدات، هاوكارە بۆ جووڵەو چالاكی جومگەكان. دەیلەمی دەڵێت هاتین بۆ لای پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) و وتمان ئەی پێغەمبەری خوا (صلى الله عليه وسلم) دەزانیت ئێمە كێین و لە كوێوە هاتوین ... جا ئێمە بڕێ جۆر ترێمان هەیە چی لێ بكەین؟ فەرمووی (بیكەن بە مێوژ) وتمان ئەی چی بكەین بە مێوژەكە؟ فەرمووی (انبذوه على غدائكم واشربوه على عشائكم ، وانبذوه على عشائكم واشربوه على غدائكم)،[3] (بەیانی بیكەنە ناو ئاوەوەو لەسەر خوانی ئێوارەتان بیخۆنەوە، یان ئێوارە بیكەنە ئاوەوەو لەسەر خوانی بەیانیتان بیخۆنەوە)، پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) خۆیشی ئاوای دەكرد، شەو مێوژەكە دەكرایە ئاو و بەیانی دەیخواردەوە، یان بەیانی دەكرایە ئاو و شەو دەیخواردەوە.[4] هەروەها پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) بۆ ماوەیەكی دیاریكراو شەربەتی مێوژی خواردوەتەوەو لەوە زیاتر كاتەكەی تێپەڕبوایە نەیدەخواردەوەو نەیشیدەهێشت كەسی تر بیخواتەوەو دەیڕشت، واتە ئەوەی ئەمڕۆ پێی دەوترێت ماوەی بەسەرچوونی خواردن، ئەوكات پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) جێبەجێی كردووەو هاوەلآنی لەسەر راهێناوە، ئیبن عەبباس دەڵێت: مێوژ دەكرایە ناو ئاوەوە بۆ پێغەمبەری خوا(صلى الله عليه وسلم)، ئەویش ئە ورۆژە لێی دەخواردەوە، بۆ بەیانی و دو بەیانیش لیی دەخواردەوە، لە ئێوارەی رۆژی سێیەمدادەیخواردەوەو لێیشی دەدا بەوانەی چواردەوری، هەرچیەكی لێ بمایەتەوە دەیڕشت.[5] هەروەها پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) نەهی دەكرد لەوەی مێوژ و خورما پێكەوە بە تێكەڵی بكرێنە ناو ئاوەوە، چونكە كارلێكی نێوانیان زیانبەخش دەبێت، بەڵكو دەیفەرموو (هەركامیان لە دەفری خۆیدا بكەنە ناو ئاوەوە).[6] هەروەها پێغەمبەری خوا (صلى الله عليه وسلم) خەربزەی بە خورمای روتەبەوە دەخوارد و دەیفەرموو (هما الأطيبان) ئەم دوانە دوو شتە زۆر پاك و خۆشەكەن،[7] خەربزەش میوەیەكی ئێرانیە لە خانەی كاڵەكە و لای خۆمان بە كاڵەكی مەشهەدیش ناودەبرێت. لەمڕۆدا میوەكان وەك چارەسەر و خۆپاراستنیش بەكاردەهێنرێن، میوەكان بە گشتی رێژەیەكی چاك ئەلیاف یان فایبەریان تێدایە كە یارمەتی هەرس ئەدەن و ئەو كۆلیسترۆڵەی دێتە نێو جۆگەی هەرسەوە لەگەڵ خۆیاندا پەلكێشی دەكەن و ناهێڵن جارێكی تر بمژرێتەوە، بەمەش رێگری دەكەن لە دروستبوونی بەردی زراو. بەلآم هەڵەیەك كە زۆربەمان ئەنجامی دەدەین ئەوەیە كە كات و شێواز و رێژەی خواردنی میوە نازانین، یان لای هەندێكمان میوەخواردن نەبووە بە عادەت، خۆزگە دەكرا لەبری ئەو زەلآتە جۆراوجۆرانەی ئەمڕۆ باون و بە موقەبیلات ناودەبرێن، زەلآتەی میوەكان باو بوایە و بخورایە، بەتایبەت هەوڵ بدەین بە شێوازی جیاجیا میوە دەرخواردی منداڵەكانمان بدەین بۆ ئەوەی هەم ڤیتامینەكانیان دەست بكەون و هەم قەڵەو نەبن، هەم لە نەخۆشی شێرپەنجە پارێزراو بن، لەدەست هەوكردنەكانی ریخۆڵەش پارێزراو بن، بەدوور بن لە شەكرە و نەخۆشیەكانی گورچیلە و كەمی كانزا و ڤیتامین. بۆ ئەوەی سوود لە میوە وەربگیرێت، پێویستە بە سكی بەتاڵ بخورێ، واتە كەسەكە برسی بێت، واتە پێش خواردن میوە بخورێت، خوای گەورەش كە باسی بەهەشت دەكات، باس لەوە دەكات بەهەشتیەكان سەرەتا میوە دەخۆن ئینجا خواردنی تر دەخۆن (وَفَاكِهَةٍ مِمَّا يَتَخَيَّرُونَ (20) وَلَحْمِ طَيْرٍ مِمَّا يَشْتَهُونَ (21)) (الواقعە: ٢٠ - ٢١) (و دەگەڕێن بە جۆرەها میوەو، لە هەر جۆری هەڵ ئەبژێرن، وە دەگەڕێن بە گۆشتی پەلەوەرەوە، لە هەر جۆرێكی حەزی لی بكەن). ئەو میوە جۆربەجۆرانەی كە پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) لێی خواردون، ئەوانە بون كە لە ناوچەی ژیانی پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) دەستكەوتون یان لە شوێنێكی نزیكەوە براون بۆ ئەوێ، بەم چەشنە پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) تێماندەگەیەنێت میوەكانی ناوچەو خاكی خۆمان بخۆین و سوودیان لێ ببینین، چونكە ئەو میوانە گرنگن بۆمان بۆیە خوای گەورە خستونیەتە ناوچەو خاكەكەمانەوە، بۆ نموونە هەنارو هەنجیر و قۆخ و قەیسی و ... هتد، هەموو ئەمانە بۆ خەڵكی كوردستان گرنگ و پێویستن. [1] - سنن أبي داود، الرقم 3357، قال شعيب الأرناؤوط إسناده جيد. [2] - صحيح مسلم، الرقم 3899، سنن الترمذي، الرقم 1813، سنن أبي داود، الرقم 3356، سنن ابن ماجة، الرقم 3322، مسند أحمد بن حنبل، الرقم 1675. [3] - سنن أبي داود، الرقم 3241، السنن الكبرى للنسائي، الرقم 5100، قال الألباني حسن صحيح، صححه شعيب الأرناؤوط. [4] - رواه النسائي في السنن. [5] - صحيح مسلم، الرقم 3834، سنن أبي دواد، الرقم 3244، سنن ابن ماجة، الرقم 3396، مسند أحمد بن حنبل، الرقم 1892. [6] - صحيح مسلم، الرقم 3769، سنن أبي داود، الرقم 3234، سنن ابن ماجة، الرقم 3392، السنن الكبرى للنسائي، الرقم 4921، مسند أحمد بن حنبل، الرقم 14628، صحيح ابن حبان، الرقم 5456، . [7] - مسند الطيالسي، الرقم 1860.

پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) وەك چۆن گرنگی داوە بە خواردنەكانی وەك خورما و نان و گۆشت و خواردنەوەكانی وەك ئاو و شیر و شەربەتی هەنگوین، بە هەمان شێوەش گرنگی داوە بە میوە، بۆ ئەوەی نە ئوممەتەكەی لێی بێبەش بن، نە هیچ كەسێكیش بیكاتە بیانوو بۆ گوێنەدان بە میوەخواردن، بەلآم وەك بەشەكانی تر، بۆ میوەخواردنیش پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) سیستم و بەرنامەی هەبووە، پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) هەندێ جار میوەكانی بە خواردنی تری وەك خورماوە خواردووە، بۆ نموونە شووتی و خورما، ترۆزی و خورما، خەربزەو خورما، هەندێ جاریش وەك شەربەت خواردوویەتی وەك شەربەتی مێوژ.

پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) زۆرجار شووتی لەگەڵ خورمادا خواردووە، مەبەستیشی ئەوە بووە وزەی گەرمی و موجەبی ناو خورما بە وزەی سارد و سالبی ناو شووتی یان خەربزە یان ترۆزی رێك بخاتەوە، ئەمەش لە فەرموودەدا ئاماژەی پێ دراوە.

عائیشەی دایكی باوەڕداران دەڵێت: پێغەمبەری خوا (صلى الله عليه وسلم) شوتی بە خورمای روتەبەوە دەخوارد و دەیفەرموو (نكسر حر هذا برد هذا و برد هذا بحر هذا)،[1] (گەرمی ئەمە بە ساردی ئەمیان دەشكێنین، ساردی ئەمەش بە گەرمی ئەمەیان دەشكێنین)، بەلآم تا ئێستاش زانستی پزیشكی نەگەیشتۆتە ئەو ئاستەی ئەم راستیە بسەلمێنێ و سوودی لێ وەربگرێت، بەلآم دڵنیام زۆر ناخایەنێت زانستی پزیشكی دان بەم راستیەدا دەنێت و دەستی خۆی پێ دەگەیەنێت، پێویستیشە پزیشكە موسڵمانەكان پێش هەموان هەنگاو لەم بوارەدا بنێن و كار بۆ ئەم فەرموودەو دەیان فەرموودەی دیكەش بكەن.

شووتی یەكێكە لە ماددە سوودبەخشەكان بۆ جەستەی مرۆڤ، نەوەد لە سەد زیاتری شووتی ئاوە، هەروەها رێژەیەكی باش شەكری تێدایە، ڤیتامین و وزەیەكی زۆر دەبەخشێت بە مرۆڤ، هەرسیشی بۆ گەدە زۆر ئاسانە، هۆكاریكە بۆ لابردنی بەردی گورچیلە، پەستانبەرزی دادەبەزێنیت، هۆكارێكە بۆ وەستانەوەی خوێنبەربوون، هەروەها سوودێكی زۆری هەیە بۆ جوانی پێست و روخسار.

عەبدولآی كوڕی جەعفەر (c) دەڵێت پێغەمبەری خوام (صلى الله عليه وسلم) بینی ترۆزی بە خورمای روتەبەوە دەخوارد،[2] ترۆزی یەكێكە لەو خواردنانەی كە فایبەری زۆرەو مرۆڤ هێور دەكاتەوەو گەرمی دادەبەزێنێت، یارمەتی كرداری هەرسكردن دەدات، هاوكارە بۆ جووڵەو چالاكی جومگەكان.

دەیلەمی دەڵێت هاتین بۆ لای پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) و وتمان ئەی پێغەمبەری خوا (صلى الله عليه وسلم) دەزانیت ئێمە كێین و لە كوێوە هاتوین ... جا ئێمە بڕێ جۆر ترێمان هەیە چی لێ بكەین؟ فەرمووی (بیكەن بە مێوژ) وتمان ئەی چی بكەین بە مێوژەكە؟ فەرمووی (انبذوه على غدائكم واشربوه على عشائكم ، وانبذوه على عشائكم واشربوه على غدائكم)،[3] (بەیانی بیكەنە ناو ئاوەوەو لەسەر خوانی ئێوارەتان بیخۆنەوە، یان ئێوارە بیكەنە ئاوەوەو لەسەر خوانی بەیانیتان بیخۆنەوە)، پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) خۆیشی ئاوای دەكرد، شەو مێوژەكە دەكرایە ئاو و بەیانی دەیخواردەوە، یان بەیانی دەكرایە ئاو و شەو دەیخواردەوە.[4]

هەروەها پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) بۆ ماوەیەكی دیاریكراو شەربەتی مێوژی خواردوەتەوەو لەوە زیاتر كاتەكەی تێپەڕبوایە نەیدەخواردەوەو نەیشیدەهێشت كەسی تر بیخواتەوەو دەیڕشت، واتە ئەوەی ئەمڕۆ پێی دەوترێت ماوەی بەسەرچوونی خواردن، ئەوكات پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) جێبەجێی كردووەو هاوەلآنی لەسەر راهێناوە، ئیبن عەبباس دەڵێت: مێوژ دەكرایە ناو ئاوەوە بۆ پێغەمبەری خوا(صلى الله عليه وسلم)، ئەویش ئە ورۆژە لێی دەخواردەوە، بۆ بەیانی و دو بەیانیش لیی دەخواردەوە، لە ئێوارەی رۆژی سێیەمدادەیخواردەوەو لێیشی دەدا بەوانەی چواردەوری، هەرچیەكی لێ بمایەتەوە دەیڕشت.[5]

هەروەها پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) نەهی دەكرد لەوەی مێوژ و خورما پێكەوە بە تێكەڵی بكرێنە ناو ئاوەوە، چونكە كارلێكی نێوانیان زیانبەخش دەبێت، بەڵكو دەیفەرموو (هەركامیان لە دەفری خۆیدا بكەنە ناو ئاوەوە).[6]

هەروەها پێغەمبەری خوا (صلى الله عليه وسلم) خەربزەی بە خورمای روتەبەوە دەخوارد و دەیفەرموو (هما الأطيبان) ئەم دوانە دوو شتە زۆر پاك و خۆشەكەن،[7] خەربزەش میوەیەكی ئێرانیە لە خانەی كاڵەكە و لای خۆمان بە كاڵەكی مەشهەدیش ناودەبرێت.

لەمڕۆدا میوەكان وەك چارەسەر و خۆپاراستنیش بەكاردەهێنرێن، میوەكان بە گشتی رێژەیەكی چاك ئەلیاف یان فایبەریان تێدایە كە یارمەتی هەرس ئەدەن و ئەو كۆلیسترۆڵەی دێتە نێو جۆگەی هەرسەوە لەگەڵ خۆیاندا پەلكێشی دەكەن و ناهێڵن جارێكی تر بمژرێتەوە، بەمەش رێگری دەكەن لە دروستبوونی بەردی زراو.

بەلآم هەڵەیەك كە زۆربەمان ئەنجامی دەدەین ئەوەیە كە كات و شێواز و رێژەی خواردنی میوە نازانین، یان لای هەندێكمان میوەخواردن نەبووە بە عادەت، خۆزگە دەكرا لەبری ئەو زەلآتە جۆراوجۆرانەی ئەمڕۆ باون و بە موقەبیلات ناودەبرێن، زەلآتەی میوەكان باو بوایە و بخورایە، بەتایبەت هەوڵ بدەین بە شێوازی جیاجیا میوە دەرخواردی منداڵەكانمان بدەین بۆ ئەوەی هەم ڤیتامینەكانیان دەست بكەون و هەم قەڵەو نەبن، هەم لە نەخۆشی شێرپەنجە پارێزراو بن، لەدەست هەوكردنەكانی ریخۆڵەش پارێزراو بن، بەدوور بن لە شەكرە و نەخۆشیەكانی گورچیلە و كەمی كانزا و ڤیتامین.

بۆ ئەوەی سوود لە میوە وەربگیرێت، پێویستە بە سكی بەتاڵ بخورێ، واتە كەسەكە برسی بێت، واتە پێش خواردن میوە بخورێت، خوای گەورەش كە باسی بەهەشت دەكات، باس لەوە دەكات بەهەشتیەكان سەرەتا میوە دەخۆن ئینجا خواردنی تر دەخۆن (وَفَاكِهَةٍ مِمَّا يَتَخَيَّرُونَ (20) وَلَحْمِ طَيْرٍ مِمَّا يَشْتَهُونَ (21)) (الواقعە: ٢٠ - ٢١) (و دەگەڕێن بە جۆرەها میوەو، لە هەر جۆری هەڵ ئەبژێرن، وە دەگەڕێن بە گۆشتی پەلەوەرەوە، لە هەر جۆرێكی حەزی لی بكەن).

ئەو میوە جۆربەجۆرانەی كە پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) لێی خواردون، ئەوانە بون كە لە ناوچەی ژیانی پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) دەستكەوتون یان لە شوێنێكی نزیكەوە براون بۆ ئەوێ، بەم چەشنە پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) تێماندەگەیەنێت میوەكانی ناوچەو خاكی خۆمان بخۆین و سوودیان لێ ببینین، چونكە ئەو میوانە گرنگن بۆمان بۆیە خوای گەورە خستونیەتە ناوچەو خاكەكەمانەوە، بۆ نموونە هەنارو هەنجیر و قۆخ و قەیسی و ... هتد، هەموو ئەمانە بۆ خەڵكی كوردستان گرنگ و پێویستن.

[1] - سنن أبي داود، الرقم 3357، قال شعيب الأرناؤوط إسناده جيد.

[2] - صحيح مسلم، الرقم 3899، سنن الترمذي، الرقم 1813، سنن أبي داود، الرقم 3356، سنن ابن ماجة، الرقم 3322، مسند أحمد بن حنبل، الرقم 1675.

[3] - سنن أبي داود، الرقم 3241، السنن الكبرى للنسائي، الرقم 5100، قال الألباني حسن صحيح، صححه شعيب الأرناؤوط.

[4] - رواه النسائي في السنن.

[5] - صحيح مسلم، الرقم 3834، سنن أبي دواد، الرقم 3244، سنن ابن ماجة، الرقم 3396، مسند أحمد بن حنبل، الرقم 1892.

[6] - صحيح مسلم، الرقم 3769، سنن أبي داود، الرقم 3234، سنن ابن ماجة، الرقم 3392، السنن الكبرى للنسائي، الرقم 4921، مسند أحمد بن حنبل، الرقم 14628، صحيح ابن حبان، الرقم 5456، .

[7] - مسند الطيالسي، الرقم 1860.