یەكێك لەو تۆمەتانەی كە ئەهلی كیتاب بەردەوام بەرامبەر بە پێغەمبەرى خوا و پەیامەكەی دەیخەنەڕوو، ئەوەیە كە دەڵێن پێغەمبەری ئیسلام لە تەورات و ئینجیل و كتێبەكانی پێشووەوە پەیامی ئیسلامی هەڵێنجاوەو ناوێكی نوێی لێ ناوە، ئێمەی موسڵمانى ئەمڕۆش لەبەر لاوازى و نەخوێندەواریمان، یان ئەو گومانانە دوودڵمان دەكەن، یان بێدەنگی و بێ وەلآمی هەڵدەبژێرین، دەكرێت پاش شارەزابوونمان لە ئایینەكەمان، ئینجا دیراسەی ئایینەكانى تر بكەین و بزانین ئەم تۆمەتە هیچ بنەمایەكی هەیە یان نا.

ئەگەرچی ئەمڕۆ جیهانی مەسیحی لە بواری زانستی سەردەمەوە زۆر لە ئێمە پێشكەوتوترن، بەلآم ئەمە نابێتە بەڵگە بۆ ئەوەی لە بنەما ئایینیەكەشدا لە پێشمانەوە بن، بەڵكو كەسانێك لە جیهانى ئیسلامیدا كە زانستە دنیاییەكەشیان نیە، شەرم لە ئایینەكەی خۆیان دەكەن كە ئیسلامەو بەرگری لە ئایینەكانى دی دەكەن بەو بیانووەی ئەوان لە رووی زانستی سەردەمەوە پێشكەوتون، ئەم كەسە دوو جار كەوتۆتە گێژاوەوە.

ئەوەى لە تۆماری ئەمڕۆی كتێبەكانى پێشوودا هەیە، هێندە كەموكورتی و بابەتی ئابڕووبەرانە و هەڵەی مێژوویی و تۆمەتی دژ بە پێغەمبەرانی تێدایە، ئەگەر تەنها چەند نموونەیەكی ئاوەها لە كتێبەكەی ئێمەدا هەبوایە، روومان نەدەهات سەرمان بەرز راگرین، بەڵام بێدەنگی ئێمەی سەربەرز بە قورئان وایكردووە كەسانێ ماڵیان لە شووشەیە بەرد بگرنە قەلآكانمان.

ئەمەش وەك تۆمەتێك ئاراستەی تەورات و ئینجیل و زەبوور و كتێبە ئاسمانیەكانى تر ناڵێین، بەڵكو ئێمە وەك موسڵمان بڕوامان بە هەموو ئەو كتێبانە هەیە كە لەلایەن خواى گەورەوە هاتون، (قُولُوا آَمَنَّا بِاللَّهِ وَمَا أُنْزِلَ إِلَيْنَا وَمَا أُنْزِلَ إِلَى إِبْرَاهِيمَ وَإِسْمَاعِيلَ وَإِسْحَاقَ وَيَعْقُوبَ وَالْأَسْبَاطِ وَمَا أُوتِيَ مُوسَى وَعِيسَى وَمَا أُوتِيَ النَّبِيُّونَ مِنْ رَبِّهِمْ لَا نُفَرِّقُ بَيْنَ أَحَدٍ مِنْهُمْ وَنَحْنُ لَهُ مُسْلِمُونَ) (البقرە: ١٣٦) (ئەی بڕواداران! بڵێن: ئێمە باوەڕمان بەخواو بەو (قورئان)ـە بۆمان دابەزیوە هەیە وە بەو بەرنامەیە كە بۆ (ئیبراهیم و ئیسماعیل و ئیسحاق و یەعقوب و نەوەكانیان) نێردراوە و بەو كتێبەش بە مووساو بە عیسا دراوە و بەو پەیامەش بە هەموو پەیامبەرانى تر دراوە لەلایەن پەروەردگاریانەوە، هیچ فەرق و جیاوازییەكیش ناخەینە نێوان هیچ كامێكیانەوە وە بە تەنیاش ملكەچی فەرمانەكانى ئەوین) بەلآم بڕوامان وایە بە تێپەڕبوونی كات دەستكاری كراون و تووشی ئینحیراف كراون، (مِنَ الَّذِينَ هَادُوا يُحَرِّفُونَ الْكَلِمَ عَنْ مَوَاضِعِهِ) (النساء: ٤٦) ئەمەش لە خۆوە ناڵێین و تۆمەتێك نیە دامان تاشیبێت، بەڵكو بە بەڵگە دەیسەلمێنین، بۆ ئەمەش پێویستمان بە توێژینەوەیەكی وردە سەبارەت بە مێژووی ئینجیلەكان و شێوازى نووسینەوەیان، دەبینین رۆژانە زانایانى ناو ئایینەكانى تر دێنە ناو ئیسلامەوە، بەلآم بە دەگمەن دەبینیت زانا و شارەزایەك لەناو موسڵمانانەوە بچێتە ناو ئەو ئایینانەى ترەوە.

ئەوەی لێرەدا مەبەستمانە باسی بكەین، تەنها بەراوردێكی سەرەتاییە لەنێوان قورئان و تەورات و ئینجیلدا هەتا بۆمان دەربكەوێت ئایا قورئان وەرگیراوی نێو ئەو كتێبانەیە؟

سەرەتا ژمارەی كتێبە پیرۆزەكانى مەسیحیەت زۆر زۆر بوون، هەر یەكەیان بە جۆرێك باسی لە مەسیحیەت دەكرد، نزیكەی دووسەد و هەشتا ئینجیل هەبوون، دواجار لە كۆڕبەندی نیقیەدا چوار ئینجیلیان هەڵبژێردران و پەسەند كران لەگەڵ بیست و حەوت پەیامدا و ئەوانى دی دانیان پێدا نەنرا، ئەو كەسەی كە رۆڵی گەورەی بینی لە دەستكاریكردنی ئینجیل و پەرتەوازەكردنی مەسیحیەكاندا، كەسێك بوو بە ناوی پۆڵس كە پێویستە هەر كەسێك دیراسەی ئایینی مەسیحیەت بكات زۆر بە باشی ئەم كەسایەتیە بناسێت.

وەك چۆن مەسیحیەت دان نانێت بە ئیسلامدا و قورئان بە كتێبی خوا نازانێت، بە هەمان شێوەش جوولەكەش دان نانێن بە مەسیحیەتدا و ئینجیل بە كتێبی ئاسمانى نازانن، ئەگەر موسڵمانان پێیان وابێت ئینجیل كتێبی خوایە و دابەزیوە بۆ سەر پێغەمبەر عیسا، بەلآم دواتر دەستكاری كراوە، ئەوا جوولەكەكان هەر لە بنەڕەتەوە بڕوایان بەوە نیە ئینجیل پەیامێكی خوایی بێت و دان نانێن بە مەسیحیەتدا.

ئینجیلی مەتا دەدرێتەوە پاڵ مەتای حەواری پێغەمبەر عیسا، لەكاتێكدا گومانی زۆر هەیە لەسەر ئەوەی مەتای حەواری نووسەری بێت و چەندین بەڵگە لەو بارەوە هەن، گومان لە ساڵ و كاتی نووسینەوەكەی هەیە كە ئایا لە دەیەی چوارەم یان پێنجەم یان حەوتەم یان نۆیەم و دەیەمی زاینیدا نووسراوەتەوە، سەبارەت بە زمانەكەشی زۆرینە رایان وایە بە زمانی عیبرانی نووسراوەتەوەو دواتر كەسێكی دی وەریگێڕاوەتە سەر زمانی یۆنانی، ئەو نوسخە عیبرانیەش كە ئێستا هەیە وەرگێڕاوی نوسخە یۆنانیەكەیە نەوەك نوسخە عیبرانیەكەی یەكەمجار.

ئینجیلی مرقسیش زۆر جار بە یەكەم ئینجیل دادەنرێت و گومان هەیە لەسەر كات و مێژووی نووسینەوەی، ئەو كەسەی نووسیویەتیەوە هاوسەردەمی پێغەمبەر مەسیح نەبووە، سەبارەت بە زمانى نووسینەوەكەشی زۆرێك پێیان وایە بە زمانی یۆنانی نووسراوەتەوە، شوێنی نووسینەوەكەشی دووبارە كۆدەنگی لەسەر نیە ئایا لە رۆما بووە یان لە ئەسكەندەریە بووە.

ئینجیلی لۆقایش لە هەموویان دوورودرێژترە، دەوترێت لە نێوان سەدەكانى شەشەم و حەوتەم و هەشتەمی زاینیدا نووسراوەتەوە، لە سەرەتاشەوە باس لەوە دەكات كە وتەكانى لە دەوروبەرەكانی مەسیحەوە نووسیوەتەوە.

ئینجیلی یووحەننا: ئەم ئینجیلە ئسلوبی جیاوازە لە سێ ئینجیلەكەی دی، لێرەدا زیاتر باس لە خوایەتی مەسیح دەكرێت، سەبارەت بە كات و مێژووی نووسینەكەشی رای جیاواز هەیە و سەدەكانى حەوتەم و هەشتەم و نۆیەم و دەیەم باسكراون، كۆدەنگیەك هەیە لەسەر ئەوەی بە زمانى یۆنانی نووسراوەتەوە، بەلآم سەبارەت بە شوێنی نووسینەوەكەی راى جیاواز هەیە.

بە شێوەیەكی گشتی دەبینین دڵنیایی نیە سەبارەت بەوەی ئەو دەقانە هی خودی مەسیح بن، كات و كەسایەتی و شوێن و زمانی نووسینەوەیان جێی مشتومڕەو كۆدەنگی لەسەر نیە، دەقەكان زیاتر گێڕانەوەی رووداوەكانن لە زمانى كەسی سێیەمەوە، هیچكامیان سەنەدێكی دروستیان نیە بۆ تۆماری دەقەكان، بۆیە تۆماری دەقەكانى ئەوان كە ئەمڕۆ لەبەردەستدان، نە وەك تۆماری قورئانى ئێمەیە، نە وەك تۆماری فەرموودەی ئێمەیە، نە وەك تۆماری ژیاننامەى پێغەمبەری ئێمەشە، هەرچەندە ئسلوبەكەی لە ئسلوبی ژیاننامە دەچێت، چونكە لاى موسڵمانان گرنگی تەواوەتى دراوە بە سەنەد، شەیخولئیسلام ئیبن تەیمیە دەڵێت (وَعِلْمُ الْإِسْنَادِ وَالرِّوَايَةِ مِمَّا خَصَّ اللَّهُ بِهِ أُمَّةَ مُحَمَّدٍ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ وَجَعَلَهُ سُلَّمًا إلَى الدِّرَايَةِ. فَأَهْلُ الْكِتَابِ لَا إسْنَادَ لَهُمْ يَأْثُرُونَ بِهِ الْمَنْقُولَاتِ)[1] (زانستی سەنەد و ریوایەت زانستێكە خواى گەورە تایبەت بەخشیویەتی بە ئوممەتی موحەممەد صەلات و سەلامى خواى لەسەر بێ و كردوویەتی بە پەیژەیەك بۆ زانستی دیرایە، جا ئەهلی كیتاب هیچ سەنەدێكیان نیە هەتا دەقەكانیانی پێ تۆمار كردبێت).

هاوكات ئیسلام هەموو شتێكی ئەهلی كیتاب بەرپەرچ ناداتەوەو راست و هەڵەكان لێك جیادەكاتەوە، ئەوەی پێی دەوترێت ئیسرائیلیات و گێڕانەوەی ئەهلی كیتابە، لە دیدی موسڵمانانەوە سێ جۆرە: ئەوەی لەگەڵ قورئاندا یەكدەگرێتەوە كە پێویستە باوەڕمان پێی هەبێت، ئەوەی قورئان بە درۆی دەخاتەوە ئێمەش بڕوِامان پێی نیە، ئەوەی قورئان بڕیاری راست و ناڕاستی لەسەر نەداوە ئێمەی موسڵمان نە بەڵێی بۆ دەكەین و نە نەخێر، پێغەمبەری خوا (صلى الله علیە وسلم) وا رێنمایی موسڵمانانى كردووە (حدثوا عن بني إسرائيل ولا حرج).[2]

كەسایەتیەكی دیار لە ناو مەسیحیەتدا هەیە كە ناكرێت باسی مەسیحیەت بكرێت و ناوی نەبرێت، ئەویش بریتیە لە پۆڵس، پۆڵس كوڕی دایك و باوكێكی جوولەكە بوو لە تەرسوس لەدایك بوو، دایك و باوكی سەر بەو جوولەكانە بوون كە زۆر بەرامبەر بە مەسیحیەكان توند بوون، خودی پۆڵسیش هەمان رێڕەوی گرتەبەر، لە كتوپڕێكدا لە گەشتێكدا بەرەو ئۆرشەلیم هەڵوێستی دەگۆڕێت و دەبێتە مەسیحی وەك لە ئینجیلی لۆقادا باسكراوە، پۆڵس مەسیحی نەدیوەو لەگەڵی نەژیاوە، كە دەبێتە مەسیحی، یەكەم ئیشی بریتیە لەوەی بیروباوەڕی یەكخواپەرستی دەگۆڕێت بۆ فرەخودایی و عیسا بە كوڕی خوا ناودەبات، لێرەوە بنەڕەتە بیروباوەڕیەكانى مەسیحیەتی گۆڕی و زۆری نەخایاند ئەم بیروباوەڕە زاڵ بوو بەسەر زۆرینەی هەرەزۆری مەسیحیەكاندا.

لە بەرامبەردا لە ئیسلامدا قورئان هەر لە سەردەمی پێغەمبەری خوادا (صلى الله علیە وسلم) نووسراوەتەوەو پارێزراوەو هەر لە سەدەی یەكەمی ئیسلامیدا نوسخەكانى بلآوكراونەتەوە بە ناوچەكانى جیهانی ئیسلامیدا، فەرموودەش لە سەردەمی پێغەمبەری خواوە (صلى الله علیە وسلم) دەست كراوە بۆ نووسینەوەی و لە سەردەمەكانى دواتردا بە وردی و بە بەكارهێنانى سەنەد و رێسا و بنەماكانی وەرگرتنی هەر فەرموودەیەك بە ئەمانەتى عیلمیەوە تۆمار كراوە كە ئەمڕۆ پاش چەندین سەدە هەموو وردەكاریەكی پێویست بۆ لێكۆڵینەوە لە راستی و دروستی هەر فەرموودەیەك لەبەردەستماندایە، هەروەها ژیانى پێغەمبەریش (صلى الله علیە وسلم) بە هەمان ئسلوب و بە شێوەیەكی فراوانتر نووسراوەتەوە، تەنانەت ژیانى هاوەلانی پێغەمبەریش (صلى الله علیە وسلم) بە وردی تۆمار كراوە، هەریەك لەمانە پێویستی بە توێژینەوەی ورد و خوێندنەوەی دەیان بەرگ نووسین هەیە هەتا بزانرێت چ هەنگاوێك گیراوەتەبەر.

ئێستا دەپرسین دەكرێت ئایینێك بەو هەموو وردەكاریەوە كە تەنانەت ژیان و تەبیعەتی راویەكانیشی تۆماركراوە، وەرگیراوی كۆمەڵێك نووسین بێت كە بە كتێبی پێشینان ناسراون و كۆدەنگی نیە لەسەر نووسەر و كات و شوێن و زمانی نووسینەكەیان؟! ئەمە بێدەنگی موسڵمانانە وایكردووە خەڵكێ بوێرن تەنانەت بەراوردی نێوانیان بكەن.