نامش حسن بن علی بن ابوطالب هاشمی است، دخترزادۀ و ریحانه پیامبر(ﷺ) و سرور جوانان بهشت است.
حسن بن علی در سال سوم هجری و اواسط ماه رمضان متولد شد.
هنگامی که پیامبر خدا (ﷺ) خبردار شد که دخترش فاطمه فرزند بدنیا آورده، فورا به منزل ایشان رفت و فرمود (پسرم را به من نشان بدهید ، بگویید چه نامی را برای او انتخاب کرده اید ؟) علی بن ابوطالب گفت: نامش را حرب نهادم، پیامبر(ﷺ) فرمود( بلکه باید نامش حسن باشد)، پس نامش را حسن گذاشتند.
پیامبر(ﷺ) به طرز عجیبی به حسن بن علی علاقه داشت و او را بسیار دوست داشت.
براء بن عازب می گوید : پیامبر(ﷺ) به حسن و حسین خیره می شد و می فرمود (خدایا من این دو را دوست دارم و تو نیز آنها را دوست داشته باش).
ابوهریره می گوید حسن بن علی را در اتاق پیامبر(ﷺ) دیدم که انگشتانش در ریش پیامبر(ﷺ) قرار می داد ، پیامبر(ﷺ) فرمود (خدایا من او را دوست دارم تو نیز او را دوست بدار و آن کسی را که او را دوست دارد دوستش داشته باش ).
انس بن مالک می گوید هیچ کس به اندازه حسن بن علی به پیامبر(ﷺ) شباهت نداشت .
پیامبر(ﷺ) حسن را با خود به مسجد می برد و می فرمود( این پسرم ریحانه من است در دنیا ، این پسرم سید است و امیدوارم خدا او را سبب دوستی بین دو دسته از مسلمان قرار دهد).
حسن بن علی در زمان خلفای راشدین احترام و محبوبیت زیادی داشت .
مدت کمی از وفات پیامبر(ﷺ) گذشته بود ، که ابوبکرو علی با هم پیاده راه می رفتند، درآن هنگام حسن را دیدم که با بچه ها مشغول بازی کردن بود، ابوبکر حسن را در آغوش گرفت و گفت به پیامبر(ﷺ) شباهت دارد نه به علی، علی نیز می خندید.
عمر بن خطاب نیز احترام زیادی برای خانواده پیامبر(ﷺ) قائل بود.
هنگامی که به خانه عثمان بن عفان حمله کردند و خواستند او را بکشند، حسن بن علی همراه با چند نفر از دوستان خود در منزل عثمان بود و از ایشان دفاع می کرد .
هنگامی که عثمان بن عفان را شهید کردند، حسن به علی که پدرش بود بیعت داد و با او ماند و از او حمایت خوبی می کرد.
اوایل خلافت فشار زیاد سربازان حسن را مجبور به جنگ علیه معاویه کرد ، در پایان هر دو طرف تصمیم به صلح گرفتند و همچون در حدیث پیامبر(ﷺ) آمده است که این بزرگی برای حسن بن علی باقی ماند که توانست فتنه و آشوب را در میان مسلمانان از آرام کند.
در نهایت در سال چهل ویک هجری حسن بن علی همراه معاویه نشستی داشتند و سرانجام به توافق رسیدند، به این ترتیب حسن از خلافت کنار کشید و خلافت را به معاویه سپارد.
سرانجام در سال چهل و نه هجری و در ماه ربیع الاول و در سن چهل و هفت سالگی وفات کرد و در قبرستان بقیع به خاک سپرده شد.