نمازگزارانی که مدّت‌ها نمازشان را در سَهو و غفلت خوانده‌اند و اینک به خود آمده‌اند، خواستار معالجه و درمان هستند. همین که آنان به دردشان پی‌برده‌اند، امیدوار کننده می‌باشد چون تشخیص درد، نصف درمان است. به یاری خدا، گام‌هایی را در مسیر درمان برمی‌داریم:

1-از ابتدای نماز باید دریابیم که در برابر چه کسی ایستاده‌ایم؟ ... باید بدانیم که رو در روی آفریدگار بزرگ جهان هستی، قرار گرفته‌ایم و می‌خواهیم با او گفتگو کنیم.

2-مراقب باشیم که رخسار و نگاه و حتی خیالمان در نماز به اطراف، منحرف نگردد. پیامبر خدا (صلى الله عليە وسلم) فرموده‌اند: «إنَّ اللّهَ أمَرَکُم بِالصَّلاةِ فَإذا صَلَّیتُم فلا‌تَلتَفِتُوا فإنَّ اللّهَ یَنصُبُ وَجهَهُ لِوَجهِ عَبدِهِ فی صَلاتِهِ ما لَم‌یَلتَفِت[1]: خداوند به شما فرمان داده است نماز بخوانید؛ پس هر گاه نماز خواندید، به اطرافتان توجه نکنید چون در هنگام نماز، تا وقتی که نمازگزار توجهش را از خداوند برنگردد، خداوند رو به سوی بنده‌اش دارد».

3-باید در طول نماز چنان تمرکز و جمعیّت خاطر داشته باشیم که وجود هیچ چیزی را در اطراف خود حس نکنیم. در نماز ما با آفریدگار و پروردگار والای خود سخن می‌گوییم و سخنانی را با او در میان می‌گذاریم که خود او مقرّر فرموده و می‌دانسته است که ما کلمات و عباراتی بهتر و رساتر از آنها را نخواهیم یافت. ادب اقتضا می‌نماید که در این مقام، شش دانگ حواسمان جمع باشد.

4-بدیهی است که وقتی پادشاه در داخل کاخ خود بر اریکه‌ی سلطنت تکیه داده است، چاکران و خدمتگزاران در پیشگاه او در نهایت ادب و فروتنی به حالت کُرنش و دست بر سینه و گوش به فرمان می‌ایستند. ما نیز بندگانی هستیم که در نماز به حضور پادشاه عالَم راه یافته‌ایم و باید نهایت ادب و فروتنی را رعایت کنیم و چشم‌هایمان را فروخوابانیم و به سجدگاه بنگریم و امیدوار باشیم که به ما اجازه‌ی عرض حال بدهد.

5-در نماز باید جلو خمیازه را گرفت. پیامبر خدا (صلى الله عليە وسلم) فرموده‌اند: «التَثاؤُبُ مِنَ الشَّیطانِ فَإذا تَثاءَبَ أَحَدُکُم فَلیَرُدَّهُ ما استَطاعَ[2]: خمیازه از شیطان است و هر گاه کسی از شما خمیازه کشید، باید در حد توان جلو آن را بگیرد».

6-وسوسه‌های شیطان را در خلال نماز، وقعی ننهید. این وسوسه‌ها متنوع و بسیارند و به این جهت خدای متعال از انسان‌ها خواسته است از شرّ وسوسه‌های شیاطین به پروردگار و پادشاه و معبودشان پناه ببرند: «قُلۡ أَعُوذُ بِرَبِّ ٱلنَّاسِ. مَلِكِ ٱلنَّاسِ. إِلَٰهِ ٱلنَّاسِ. مِن شَرِّ ٱلۡوَسۡوَاسِ ٱلۡخَنَّاسِ. ٱلَّذِي يُوَسۡوِسُ فِي صُدُورِ ٱلنَّاسِ. مِنَ ٱلۡجِنَّةِ وَٱلنَّاسِ[3]».

7-در الفاظ و معانی نماز، تأمّل و تدبّر نمایید و دریابید که چه می‌گویید. از طریق مطالعه و با پرسش از اهل علم، با معانی و مقاصد الفاظ و حرکات نماز آشنا شوید تا بتوانید ارتباط قوی‌تر و ژرف‌تری با خداوند در نماز برقرار کنید.

8-خدای متعال فرموده است: «وَلَا تَجۡهَرۡ بِصَلَاتِكَ وَلَا تُخَافِتۡ بِهَا وَٱبۡتَغِ بَيۡنَ ذَٰلِكَ سَبِيلٗا[4]: نماز را با صدای بلند و خیلی آهسته نخوان بلکه حالت میانه‌ای برگُزین». نماز هر کس مختص به خود او است و باید به گونه‌ای تلفظ شوند که خود نمازگزار آنها را بشنود و قلب و جوارح او بتوانند با آنها ارتباط برقرار کنند اما نباید تلفظ اذکار نماز برای اطرافیان، ایجاد مزاحمت کند.

9-باید در نماز، حق تمام ارکان و اجزاء نماز را به درستی ادا کرد. لذا باید در نماز از آشفتگی و شتابزدگی برحذر باشیم. هم‌چنین باید نماز را در یک جوّ آرام و به دور از پارازیت بخوانیم. چون نماز به آمادگی و آرامش و حضور قلب نیاز دارد. ضمناً کسی می‌تواند نمازش را با علاقه و تأنی بخواند که ساعات قبل از نماز به یاد خدا بوده باشد و با او تعاملی صادقانه برقرار کرده باشد. اگر شما مشتاق گفتگو با کسی نباشید، تماس تلفنی او را با بی‌رغبتی و بسیار مختصر پاسخ خواهید داد. اگر رابطه‌ی کسی هم با خدایش در حدّ مطلوب نباشد، نیایش و مناجات او در نماز گرم و صمیمانه‌ نخواهد بود و مایل است در اسرع وقت به آن خاتمه دهد.

10-نمازگزار باید با تمام وجود خود با نماز تعامل داشته باشد و روحیّات نماز در چهره‌اش نمایان گردد! از حالات چهره‌ی نمازگزار باید بفهمید که دارد با خدایش گفتگو می‌کند ... از حالت التماس و الحاح او دریابید که از خدایش درخواست دارد ... از رکوع و سجده‌اش، نهایت خشوع و خضوع استنباط گردد. نماز اگر آگاهانه و عاشقانه ادا نگردد، سخت و سنگین خواهد بود و به این جهت خدای متعال فرموده‌اند: «وَٱسۡتَعِينُواْ بِٱلصَّبۡرِ وَٱلصَّلَوٰةِۚ وَإِنَّهَا لَكَبِيرَةٌ إِلَّا عَلَى ٱلۡخَٰشِعِينَ[5]: از صبر و نماز یاری بجویید و قطعاٌ نماز جز بر خاشعان، گران می‌آید».

11-مُجری یک برنامه‌ی زنده‌ی تلویزیونی قبل از شروع برنامه، خودش را کاملاً آماده و آراسته می‌سازد چون می‌داند بینندگان و شنوندگانی که او آنان را نمی‌بیند، شاهد و ناظرش خواهند بود. پیامبر خدا (صلى الله عليە وسلم) فرموده‌اند: «اِحسان در عبادت» این است که خدا را به گونه‌ای عبادت کنید که گویی او را می‌بینید و یا اگر او را نمی‌بینید، او شما را می‌بیند[6].

12-بعد از سلام دادن نماز، به بازنگری و ارزیابی نمازتان بپردازید و اگر دریافتید یک یا چند بخش از آن را بدون کیفیّت خوانده‌اید، تلاش کنید از طریق «نوافل» جبران نمایید. «نمازهای سنّت» برای جبران کاستی‌های فرائض، مقرّر شده‌اند.

13-قاتلی را در ذهنتان مجسّم کنید که او را برای قصاص به پای دار اعدام برده‌اند و او با فرایاد آوردن سرنوشت همسر و فرزندانش بعد از مرگ خود، دست به دامان اولیاء دَم می‌شود و با اظهار ندامت و عجز و لابه از آنان تقاضای عفو و بخشش می‌کند اما تقاضایش را نمی‌پذیرند و به او گفته می‌شود آخرین خواسته‌اش را مطرح کند. قاتل اجازه می‌خواهد قبل از اعدام دو رکعت نماز بخواند. تصور نمایید او این دو رکعت خداحافظی را چگونه می‌خواند! پیامبر خدا (صلى الله عليە وسلم) فرموده‌اند: «إذا قُمتَ فی صَلاتِکَ فَصَلِّ صَلاةَ مُوَدِّعٍ[7]: هر گاه خواستید نماز بخوانید، آن را همانند کسی بخوانید که می‌خواهد آخرین نماز خداحافظی را بخواند». یعنی باید هر نماز را یک فرصت طلایی و تکرار ناشدنی تلقّی نماییم و آن را با بهترین کیفیّت ممکن بخوانیم. چون در واقع هیچ تضمینی هم در کار نیست که عمرمان کفاف نماز بعدی را بکند!

بدیهی است که توفیق نماز خواندن به صورت مطلوب آن، ناگهانی و یک روزه حاصل نمی‌شود و ممکن است مدّت‌ها تمرین بخواهد اما مهم این است که نمازگزار صادقانه تصمیم بگیرد بدون فَوت وقت در این راه قدم بردارد ... و تلاش کند نماز، «نور چشم» او گردد.