می‌دانیم که عبارت دو کلمه‌ای «ٱللَّهُ أَكۡبَرُ» قبل و بعد از نماز و در حین نماز بارها تکرار می‌شود. این عبارت را در قرآن نداریم[1] اما در سنّت نبوی تبدیل به نمادی برای نماز شده است. تمام حرکات نماز جز اعتدال بعد از رکوع، با «ٱللَّهُ أَكۡبَرُ» صورت می‌گیرند. این عبارت 6 بار در اذان، 4 بار در اقامه، 6 بار در رکعت اول و 5 بار در رکعات بعدی، 10 بار در اذکار قبل از نماز و 33 بار در اذکار بعد از نماز به کار می‌رود. «ابن‌عبّاس» گفته است: «ما کُنّا نَعرِفُ انقِضاءَ صلاةِ رَسولِ اللّهِ (صلى الله عليە وسلم) إلّا بالتَّکبیرِ[2]: ما پایان یافتن نماز پیامبر خدا (صلى الله عليە وسلم) را تنها از روی ٱللَّهُ أَكۡبَرُ گفتن او می‌فهمیدیم[3]». لذا «ٱللَّهُ أَكۡبَرُ» در نماز، جایگاه والایی دارد که این همه تکرار می‌گردد. «ٱللَّهُ أَكۡبَرُ» یعنی خدا، بزرگ‌تر (Greater) است و باید مقایسه‌ی درستی بکنیم تا دریابیم که خدا از همه کس و همه چیز بزرگ‌تر است ... او از تمام غم‌ها، مشاغل، سرمایه‌ها، مقام‌ها، تحصیلات، تجارت، بیماری‌ها، مشکلات خانوادگی و از هر چیز دیگری که بخواهد در خلالِ نماز ما را به خود مشغول کند، بزرگ‌تر است. وقتی «تکبیرة الإحرام» می‌گوییم، در واقع اعلام می‌کنیم: خدایا! وقتی تو را داریم، به هیچ کس و هیچ چیز دیگری نیازمند نیستیم و تمام دغدغه‌هایمان را فرو گذاشته‌ایم و هیچ چیزی جز جلب رضای تو، برایمان اهمیّت ندارد ... تو از  همه کس و همه چیز برای ما بزرگ‌تری. چنان‌چه نمازگزار معنای «ٱللَّهُ أَكۡبَرُ» را به درستی بفهمد و با یک روحیه‌ی عالی ایمانی آن را بر زبان بیاورد، حتماً اشک خَوف از خدا از چشمانش سرازیر خواهد شد! برای فهم بهتر بزرگی خدا و کوچک بودن انسان، آشنایی با مخلوقات خدا بسیار مفید است. ستاره‌ای به نام «بیت الجَوزاء»[4] (Beteljeuce) در آسمان وجود دارد که اگر بر 274 بخش تقسیم گردد و یک بخش حاصل از آن نیز 1000000 مرتبه کوچک گردد، برابر خورشید منظومه‌ی شمسی خواهد بود! این در حالی است که خورشید نیز 1300000 برابر زمین است. یعنی زمینی که انسان‌ها در طول تاریخ به خاطر مساحتِ اندکی از آن پیوسته با یکدیگر جنگیده‌اند و گمان برده‌اند که در آن جاودانه می‌مانند، تا این حدّ کوچک و ناچیز است! اگر انسان در مقابل عظمت آفریدگان خداوند تا این حدّ کوچک است، در مقابل آفریدگار آنها اساساً هیچ به حساب نمی‌آید! از این رو خدای متعال به انسان گوشزد می‌فرماید که: «وَلَا تَمۡشِ فِي ٱلۡأَرۡضِ مَرَحًاۖ إِنَّكَ لَن تَخۡرِقَ ٱلۡأَرۡضَ وَلَن تَبۡلُغَ ٱلۡجِبَالَ طُولٗا[5]: و بر روی زمین مغرورانه راه مرو که هرگز نمی‌توانی زمین را [با ضربه‌ی پاهایت] بشکافی و قامتت به بلندی کوه‌ها نخواهد رسید». اگر خداوند اراده نفرماید، انسان موجود قابل ذکری نیست. انسان را با میکروسکوپ، قادر به رؤیت ویروس‌ها و میکروب‌ها می‌شود اما اگر بخواهند انسان را از کُرات فضایی تماشا کنند، بزرگنمایی هیچ میکروسکوپی آن اندازه نیست که او را قابل رؤیت گردانَد! لذا کسی که «ٱللَّهُ أَكۡبَرُ» می‌گوید، باید قدر و حُرمت خود را پاس دارد و عظمت خدایش را دریابد. نمازگزار با گفتن «ٱللَّهُ أَكۡبَرُ» اعلام می‌نماید که خداوند از شیطان و هر غیر خدای دیگری بزرگ‌تر است و زیبنده نیست که ذکر او و راه یافتن به محضرِ قُدس او به زمان پخش میان‌برنامه‌ها و پیام‌های بازرگانی تلویزیون حواله گردد! خدا از همه چیز و همه کس بزرگ‌تر است و لذا باید ناب‌ترین و ارزشمندترین اوقات خود را به ذکر او اختصاص دهیم.

مرحوم  «عبدالحمید کُشک»[6] گفته است: در خطبه‌ی روز جمعه‌ای که می‌خواستند جنازه‌ی «جمال عبدالناصر»[7]طاغوت مصر را به خاک بسپارند، ابتدا این سؤال را مطرح کردم که چرا در نماز جنازه، چهار بار تکبیر گفته می‌شود و رکوع و سجود ندارد؟ و سپس در بیانِ حکمت آن گفتم: در حالی که جنازه پیش‌روی نمازگزاران قرار دارد، رکوع و سجود ممکن است این توهّم را در اذهان ایجاد کند که  آنها در مقابل آن جنازه‌ به رکوع و سجود افتاده‌اند ... چهار بار تکبیر (ٱللَّهُ أَكۡبَرُ) هم اعلام کردن این حقیقت است که خداوند از تمام جبّاران بزرگ‌تر می‌باشد و لذا خدای بزرگ فرموده‌اند: «وَلَا تَدۡعُ مَعَ ٱللَّهِ إِلَٰهًا ءَاخَرَۘ لَآ إِلَٰهَ إِلَّا هُوَۚ كُلُّ شَيۡءٍ هَالِكٌ إِلَّا وَجۡهَهُۥۚ لَهُ ٱلۡحُكۡمُ وَإِلَيۡهِ تُرۡجَعُونَ [8]: هیچ معبود دیگری با خدا به فریاد مخوان که هیچ معبودی جز او وجود ندارد و همه چیز جز ذاتِ او، از بین‌رفتنی است و  حاکمیّت تنها از آنِ او است و همگی به سوی او بازگردانده می‌شوید».[9]

اعتقاد راسخ به «ٱللَّهُ أَكۡبَرُ»، نیروبخش است و با انرژی حاصل از آن می‌توان بر تمام موانع عروج روحانی در نماز، فائق گشت و به محضرِ خدای بزرگ راه یافت ... پس بیایید قبل از آن که بر جنازه‌ی ما «ٱللَّهُ أَكۡبَرُ» بگویند، از برکات «ٱللَّهُ أَكۡبَرُ» بهره‌مند شویم!