پس‌مانده‌ی غذا (Leftovers) صِرفاً غذای زائدی نیست که در قابلمه‌ها می‌مانَد بلکه شامل غذایی نیز می‌شود که داخلِ ظرف‌های روی سفره  است و حتی ذرّاتی از غذا که روی انگشتانِ دست و در لابلای دندان‌ها باقی می‌مانَد.

پیامبر خدا ﷺ فرموده‌اند: «إذا وقعت لقمة أحدکم فلیأخذها فلیمط ما کان بها من أذی و لیأکلها و لا‌یدعها للشیطان و لا یمسح یده بالمندیل حتی یلعق أصابعه فإنه لا‌یدری فی أی طعامه تکون البرکة[1]: اگر لقمه‌ای از دستتان افتاد، قسمت آلوده‌اش را دور بریزید و باقی مانده‌اش را بخورید و آن را برای شیطان فرو نگذارید و تا وقتی که انگشتان دستتان را نلیسیده‌اید، دستتان را با دستمال پاک نکنید؛ شما چه می‌دانید برکتِ غذا در کدام بخشِ آن است». در روایتی دیگر «اَنَس» می‌گوید: پیامبر خدا ﷺ به ما فرمان داد پس‌مانده‌ی غذای خود را در ظرف‌ها بلیسیم و بخوریم.[2]

برداشتن لقمه‌ی افتاده و خوردن بخش تمیز آن و لیسیدن پس‌مانده‌ی غذای داخل ظرف‌ها با انگشتان دست برای آن است که هیچ بخشی از برکت غذا و یا ویتامین‌هایش از دست نرود.

امروزه با مدّعای رعایت بهداشت، در حفظ غذا به شدّت سهل‌انگاری می‌شود. پیامبر خدا ﷺ که به ما فرمان داده‌اند لقمه‌ی افتاده را برداریم، حتماً جنبه‌ی بهداشت را مدّ نظر داشته‌اند و اصولاً بخشی از آموزه‌های اسلام در مسائل بهداشتی است. بخشی از تعالیم اسلام به حوزه‌ی بهداشت مربوط می‌شود و ده‌ها آیه و حدیث به موضوع بهداشت پرداخته‌اند و پاکیزگی نه تنها در خوراک بلکه در عبادات نیز لحاظ شده است؛ با این حال امروزه ما حاضر نیستیم لقمه‌ی افتاده را برداریم و از آن استفاده بکنیم.

ضرب‌المثل کُردی می‌گوید: «لقمه‌ای که از دهان می‌افتد، شایسته‌ی دامن است»! یعنی باید مواظب باشیم لقمه از دهانمان نیفتد و اگر افتاد، نه روی زمین بلکه روی لباسمان بیفتد و اگر احیاناً روی زمین افتاد، باید آن را برداریم و از قسمت تمیزش استفاده کنیم.

ممکن گفته شود رعایت این دستورالعمل زیبنده‌ی یک انسان متمدن و خوشایند ذوق و سلیقه‌ی او نیست! اما واقعیت این است که پاره‌ای از سلایق ما مشکل دارند! اصل این است که ما برکت و ویتامین موجود در غذایمان را از دست ندهیم. مسلّماً باید ابتدا دست‌ها و ظرف غذایمان را به خوبی شسته باشیم و در این صورت چه اِشکالی خواهد داشت اگر انگشت تمیزتان را که به غذا آغشته است، بلیسید؟ پیامبر خدا ﷺ قبل از غذا خوردن نه تنها دست‌هایشان به خوبی می‌شستند بلکه گاهی وضو هم می‌گرفتند.

پیامبر خدا ﷺ تذکر داده‌اند قطعات خوراکی را که در گوشه کنار دهان مانده‌اند، با زبان آزاد کنیم و قورت بدهیم: «من  أکل فیتخلل فما تخلل فلیلفظه و ما لاک بلسانه فلیبتلع[3]: بعد از خوردن غذا، لای دندان‌ها را خلال بکشید و ته‌مانده غذا را دور بریزید اما قطعاتی را که با زبان جدا می‌کنید، قورت دهید».

راستی چه تمدن و امّتی تا این اندازه به غذا اهتمام ورزیده است؟ پیامبر خدا ﷺ خواسته‌اند بهداشت و حفظ غذا هم‌زمان رعایت شود و به فرد مسلمان اجازه نمی‌دهد هیچ جزئی از غذایش را هدر بدهد.

امروز ما مسلمانان وقتی به رستوران می‌رویم، غذای بسیاری سفارش می‌دهیم و مرتکب اِسراف می‌شویم و به سلامتی خودمان فکر نمی‌کنیم و حتی این را عیب می‌دانیم که بخشی از غذا را باقی نگذاریم! باید این فرهنگ که پیامبر خدا ﷺ به ما آموخته‌اند و تاکنون از آن غافل بوده‌ایم، در میان ما نهادینه شود و آن اندازه غذا را سفارش بدهیم که می‌خوریم. به امید روزی که پرخوری در غذاخوری‌ها را کنار بگذاریم.

در سفری با دوستان به ژاپن رفتیم. در یک رستوران، سفارش غذا دادیم و غذای لذیذی خوردیم. اما کمّیت غذا زیاد بود  و بدیهی است که نتوانستیم بخشی از غذا را بخوریم و ناگزیر آن را روی میز رها کردیم و خارج شدیم. روز دیگری برای صرف غذا به همان رستوران مراجعه کردیم. صاحب رستوران به استقبالمان آمد و پرسید: چرا دوباره این‌جا آمده‌اید؟ گفتیم: از غذایتان خوشمان آمده بود. گفت: اگر واقعاً این طور بود، عذایتان را تمام می‌کردید و چیزی از آن را باقی نمی‌گذاشتید. گفتیم: آخر حجم غذا زیاد بود و نتوانستیم همه‌اش را بخوریم. گفت: چرا بیش از نیازتان، غذا سفارش دادید؟ اگر مقرّرات غذاخوری ما را رعایت کنید و به اندازه‌ی نیازتان غذا را سفارش بدهید، در خدمتتان خواهیم بود و در غیر این صورت، دیگر این جا نیایید.

صاحب غذاخوری برایش مهم نبود ضرر بکند و تعددای از مشتریانش را از دست بدهد بلکه این برایش مهم بود که غذای سِرو شده‌اش هدر نرود! این فرهنگ در اصل مالِ ما مسلمانان است ولی متأسفانه ما آن را رها کرده‌ایم و ژاپنی‌ها به کارش گرفته‌اند.